Je grenzen aangeven als danser… Luister jij naar je lichaam?

Danseres en danscoach Eefje Huntink. Fotograaf: Ezme Hetharia.

GEZONDHEID | Als dansers leren we ons lichaam vanalles voor ons te doen. Daarbij negeren we vaak belangrijke signalen over waar onze grenzen liggen. Hierdoor kunnen lichamelijke en geestelijke klachten ontstaan, en daar zitten we niet op te wachten! Daarom helpt danseres en danscoach Eefje Huntink jou in dit artikel om jouw grenzen te leren kennen. En ze geeft tips over hoe je die kunt aangeven en bewaken. Allemaal vanuit ons meest krachtige instrument: het lichaam.

WEET JIJ WAAR JOUW GRENS LIGT?

“Leg het touw zo neer dat je genoeg ruimte voor jezelf hebt. Geef de grens van jouw ruimte aan.”

Dat was de opdracht tijdens een workshop danscoaching die ik in 2019 volgde. Maar waar de andere cursisten direct aan de slag gingen, bevroor ik: ik had geen idee hoe ik het touw moest neerleggen! Het raakte me diep en ik werd emotioneel. Ik besefte mij ineens dat ik nog nooit eerder - maar dan ook echt NOOIT - had nagedacht over mijn grenzen. En dat ik ook niet zo goed was in het aangeven ervan.

Zo zijn er momenten geweest dat ik als danser beter voor mezelf had moeten opkomen. Ik herinner me bijvoorbeeld dat ik bij het aannemen van een dansopdracht op een cruiseschip heel duidelijk had aangegeven dat ik niet in een string op het toneel wilde staan. Het publiek zat namelijk aan de rand van het toneel - gelijkvloers - op een halve meter afstand, waardoor mijn heupen en billen soms op ooghoogte uitkwamen. Dat vond ik te heftig. Er werd me beloofd dat er geen strings tussen de kostuums zaten…

Een paar weken later stappen we aan boord in Kroatië en je raadt het al: ik zie tussen de kostuums een string hangen. Ik was woedend! Maar wat deed ik? Ik heb het kostuum aangedaan en drie maanden lang shows gedraaid op een halve meter afstand van het publiek. En ik heb dus niet - nogmaals - mijn grens aangegeven. Ik voelde me voor het blok gezet en had het gevoel dat ik niet meer terug kon.

Ik was niet gewend om in het moment ‘nee’ te zeggen. Daardoor heb ik die choreo steeds met tegenzin gedanst, wat weer invloed had op de bewegingskwaliteit en mijn uitstraling. En mijn mentale en emotionele gezondheid leed eronder. Zonde natuurlijk!

ERVARINGSDESKUNDIGE

Na de workshop danscoaching besloot ik om op een speelse manier op zoek te gaan naar mijn grenzen in het dagelijks leven en te oefenen met het aangeven ervan.

Al snel merkte ik dat ik het eigenlijk heerlijk vond om wat vaker ergens ‘nee’ op te zeggen, of om ‘ja’ te zeggen onder mijn eigen voorwaarden. Het bracht me helderheid, zekerheid en het leverde fijne reacties op van betrokkenen. Soms voelde ik zelfs méér vrijheid door een grens aan te geven. Wie had dat gedacht?!

Ik vond het zo’n belangrijk besef, dat ik dit wilde doorgeven aan andere dansers. Het liefst aan studenten die nog op de kunstacademie zitten, zodat ze al vroeg bewust worden van hun grenzen en hoe ze deze kunnen - en soms moeten! - bewaken.

Inmiddels heb ik de opleiding tot danscoach afgerond en een pakket van zes workshops ontwikkeld: het EHBO-pakket. Oftewel: Eerste Hulp Bij Onbewustzijn. Hierin worden grenzen en ook andere belangrijke thema’s behandeld. Het bewustzijn van de studenten wordt geprikkeld. Denk aan het ontdekken van jouw talenten en jouw identiteit, een goede balans vinden in het dagelijks leven, het (h)erkennen van je emoties, leren omgaan met feedback en kritiek, en dus ook je grenzen leren kennen en respecteren. Oftewel, een solide basis aan sociale en emotionele vaardigheden die studenten helpt om zich beter staande te houden in de danswereld.

Nog steeds vind ik het soms lastig om goed aan te voelen wanneer iets of iemand nét iets te ver gaat. Er is een klein grijs gebied waarin ik moeite heb om mijn grenzen te bepalen. Maar als ik later thuis nog eens terugga naar dat moment, weet ik tegenwoordig vaak wél hoe de vork in de steel zit. Afstand creëert helderheid, waardoor ik in de toekomst beter voor mezelf kan opkomen.

In dit artikel gaan we kijken wat er gebeurt als je over je grens heen gaat en hoe je dit kunt herkennen. En ik leer je wat je kunt doen om voortaan wél je grenzen aan te geven.

BETER, MOOIER, HOGER, SNELLER…

Dat ziet er écht niet uit, dat been moet hóger en strek die voet! Niet je buik laten hangen, dan wil dat been al helemáál de lucht niet in.

Het waren niet de docenten die dit tegen me zeiden toen ik nog op de dansacademie zat. Ik was zelf degene die zo ontzettend hard was voor mezelf. Het moest altijd beter, harder, verder, mooier, sneller… Het gevolg was: af en aan blessures, veel moeite doen met hetzelfde eindresultaat en minder energie overhouden. Waarschijnlijk had ik veel meer van die vier jaar op de dansacademie kunnen genieten als ik de touwtjes iets vaker had laten vieren.

Als danser of dansdocent zou je toch denken dat je goed in contact staat met je lijf. Maar ik moet toegeven dat dit bij mij - zeker op de dansacademie - totaal niet het geval was. Ik was vooral heel goed in het negeren van lichaamssignalen. Omdat ik zo streng was voor mezelf, of omdat er gewoon geen tijd was om hierbij stil te staan. Ik weet zeker dat dit voor veel ‘dansacademiegangers’ herkenbaar is.

Soms móét je ook tot het uiterste gaan om beter te worden… Maar tegelijkertijd moet je je grenzen leren bewaken en niet omvallen. Een lastige balanceeract, maar uiteindelijk heeft niemand - opdrachtgevers, collega’s, leerlingen, jijzelf - er iets aan als je jezelf te hard pusht en op de reservebank eindigt met een blessure of een burn-out. Respecteer daarom je lichaam en geest en wees alert op je gezondheid!

Tip: Lees ook dit artikel van Suzanne uit den Bosch, over hoe je overbelasting kunt voorkomen.

STAP 1: WAT VERTELT JOUW LICHAAM JE?

Door goed af te stemmen op mijn lichaamssignalen merkte ik dat ik kan vóélen wanneer ik iemand over mijn grenzen laat gaan. Mijn spieren verkrampen in mijn nek, mijn adem stokt soms en ik voel spanning in mijn borst of buik. In extreme gevallen gaat mijn lijf harder trillen en verkrampen, alsof ik het koud heb. Lichaamssignalen waardoor ik nu direct kan ingrijpen als het nodig is.

Je kunt iets pas veranderen als je het opmerkt. Stap 1 is dus bewustwording: let op je reacties. Weet jij hoe je reageert als je over grenzen heen gaat?

Ga je in de verdediging, val je stil, laat je je beïnvloeden en stem je toe? En hoe zit het met je lichamelijke reacties? Voel je je spieren verkrampen of trillen, stokt of versnelt je ademhaling, ga je stotteren of trilt je stem, krijg je het warm, breekt het zweet je uit? Welke reacties toont je lichaam en waar voel je dit precies, in welk lichaamsdeel? Komt er ook nog emotie bij kijken? Reageer je boos, agressief, kortaf, geïrriteerd, nerveus, angstig, onzeker? Reageer je direct, of reageer je je later af tegen een ander? En wat doet dit met en in je lichaam?

Al met al is de kans groot dat er op zo’n moment fysiek veel gebeurt en dat je lichaam alarmsignalen afgeeft. Misschien baal je ervan dat die signalen zichtbaar zijn en is dat het laatste wat je op dat moment wilt. Maar het is juist goed dit op te merken. Want als je je hier bewust van wordt, kun je er daarna iets aan doen!

Probeer daarom de volgende oefening eens…

Bewustwordingsoefening
Benodigdheden: pen en papier
- Zoek een plek op waar je niet gestoord kunt worden, ga zitten met je ogen dicht.
- Adem 3x diep in en uit.
- Stel jezelf dan de vraag: ‘Wanneer ben ik voor het laatst over mijn grens heen gegaan?’ Visualiseer deze situatie (waar was je, met wie, wat gebeurde er, etc.).
- Reflecteer: Wat voelde je in je lichaam gebeuren en waar voelde je dit?
- Open je ogen en schrijf dit op.
- Sluit je ogen weer. Ga terug naar die situatie. Welke gevoelens of emoties kwamen naar boven en waar in je lichaam voelde je die emoties?
- Open je ogen en schrijf dit op.
- Zet nu je lichamelijke reacties naast de thermometer, van 1 (klein/niet zo heftig) naar 10 (groot/heftig). Doe hetzelfde met je gevoelens en emoties.

Nu je je lichamelijke reacties en je gevoelens en emoties in kaart hebt gebracht, kun je dit gaan inzetten. Je ziet nu aan de thermometer wanneer je nog oké bent - het groen/gele deel - of wanneer je richting het rode deel gaat en je in moet gaan grijpen in de toekomst. Als je deze oefening in verschillende situaties toepast, krijg je een beter beeld van jouw signalen en welke stappen je daarna kunt nemen.

VOORKOMEN IS BETER DAN GENEZEN

Als je je bewust bent van je grenzen je bijbehorende lichaamssignalen kun je beginnen met ingrijpen als dit gebeurt. En leren om anders te gaan reageren. Dit zal in het begin soms spannend en moeilijk zijn, maar hoe vaker je dit doet hoe makkelijker het gaat.

Vraag je steeds weer af: is dit binnen mijn grens? Zo niet, dan kan je de grens iets verleggen. Maar soms is dat niet haalbaar. Zo heb ik ooit een klus aangenomen die eigenlijk te weinig betaalde. Maar omdat er niet meer subsidie was en het iets was wat ik graag eens wilde doen - dansen in een opera - heb ik mijn grens verlegd en de klus aangenomen. Het was een mooie ervaring en ik ben blij dat ik die keuze toen gemaakt heb. Of ik dezelfde keuze vandaag ook zou maken? Mijn situatie en ambities zijn nu anders, dus ik denk het niet. Mijn grenzen zijn dus in de loop der jaren verschoven.

Als je twijfelt of iets haalbaar is, check dan je lichaamssignalen en voel welke emoties omhoog komen. Word je direct blij en enthousiast, voel je opwinding, gezonde spanning in je borst, etc.? Ga er dan voor! Zijn de omstandigheden niet optimaal, word je zenuwachtig, voel je een naar gevoel in je buik, neemt de spierspanning bij je schouders toe en schieten ze omhoog, etc. Ga dan na wat de precieze oorzaak hiervan is en kijk of je het ervoor over hebt om je grens te verleggen. Vind je het spannend, maar is het iets wat je graag wilt leren? Of is het (op dit moment) té ver buiten je comfortzone?

Is het antwoord dat laatste? Respecteer dan je grenzen!!! Als je te vaak ‘ja’ zegt terwijl je ‘nee’ voelt, dan gaat dit uiteindelijk voor lichamelijke en/of geestelijke problemen zorgen. Dit moet je niet willen!

Geef jezelf daarom steeds de tijd om jezelf deze belangrijke vragen te stellen. Als ik door (nieuwe) opdrachtgevers benaderd wordt voor een klus dan ben ik geneigd om direct ‘ja’ te zeggen. Maar ik ben erachter gekomen dat ik op zo’n moment ruimte nodig heb. Om uit te zoeken of dit écht is wat ik wil. En om na te denken over de omvang en voorwaarden en of dit aansluit bij mij en waar ik voor wil staan. Mijn redding in deze situaties? Mijn redding in deze situaties? Focussen op mijn ademhaling en de zin “Bedankt voor het aanbod, is het goed als ik hier later op terugkom?”

Focussen op je ademhaling, een time-out inlassen, vooraf een zin formuleren die je kunt toepassen als je vastloopt, je aandacht naar je voeten en de vloer brengen, etc. Welk trucje helpt voor jou? Vind een manier die bij je past en zet dit in op het moment dat je over je grens heen gaat. Wat het ook is, het gaat je helpen om stappen voorwaarts te zetten zodat je kunt blijven genieten van je werk en kunt blijven shinen als danser, zonder jezelf te verliezen onderweg. Want uiteindelijk weten we allemaal dat voorkomen beter is dan genezen.

STAP 2: ACTIE ONDERNEMEN (5X WAAROM)

Yes, nu je jouw persoonlijke alarm signalen herkent, kun je actie ondernemen zodat dit niet nog eens gebeurt.

Er zijn dus kleine trucjes die heel waardevol zijn. Die kun je ter plekke toepassen om je in het moment te helpen. Maar op lange termijn zijn die trucjes alleen niet genoeg om jezelf te beschermen tegen fysieke en/of mentale schade. Het meest interessante is om erachter te komen wat de onderliggende reden is. Waarom ga je op dit soort momenten over je grens heen? Zit er een patroon in de situaties waarin dat gebeurt? Waarom vind je het lastig om ‘nee’ - of überhaupt iets - te zeggen en je grens aan te geven?

Vaak is het confronterend om deze vragen te beantwoorden, maar daar ligt wel de kern van het probleem. Zodra je dat kunt aanpakken, zul je op het moment zelf voortaan steviger in je schoenen staan.

Zelf gebruik ik hiervoor de 5x Waarom methode van Sakichi Toyoda, waarmee je in vijf vragen bij de hoofdoorzaak van je probleem uitkomt. Stel ik vind het lastig om bij opdrachtgevers mijn grens aan te geven, dan stel ik mezelf de vraag: ‘Waarom vind ik het lastig om bij opdrachtgevers mijn grens aan te geven?’ Dit is de eerste waaromvraag. Het antwoord op deze vraag zet je ook weer om tot een waaromvraag. Als mijn antwoord is: ‘Ik weet op dat moment niet goed waar mijn grens eigenlijk ligt’, dan wordt de tweede waaromvraag ‘Waarom weet ik op dat moment niet goed waar mijn grens eigenlijk ligt?’

Dit doe je dus vijf keer achter elkaar. Het antwoord op de vijfde waaromvraag is waarschijnlijk de hoofdoorzaak van je probleem.

STAP 3: SPANNING LOSLATEN (NAZORG)

Nu je meer weet over jouw eigen grenzen en hoe je deze (beter) kunt aangeven, is het ook goed om te kijken naar een stukje nazorg voor je lichaam. Iedere keer dat je (bijna) over je grens heen gaat, wordt namelijk spanning in het lichaam opgeslagen. Dit kan op den duur voor problemen gaan zorgen en klachten veroorzaken.

Geef je lichaam daarom eens extra aandacht! Beweeg en maak je spieren los, ga stretchen, laat je masseren, neem een douche waar je warm en koud water snel afwisselt, bezoek de sauna, etc. Doe wat je moet doen om te zorgen dat de opgeslagen spanning weer vrijkomt.

Kijk daarnaast ook eens naar de emoties die je hebt waargenomen en geef ze de ruimte. Accepteer dat ze er zijn (geweest). In welk lichaamsdeel voel je de emotie? Voel je druk op je borst of hoofdpijn, word je er misselijk van? Als je dit wegdrukt, kan er ook spierspanning en andere lichamelijke klachten ontstaan.

Maar als je kunt observeren in welk lichaamsdeel je de emotie voelt - vaak lukt dit beter met je ogen dicht - kun je proberen om de emotie te verzachten. Door bijvoorbeeld je hand op die plek te leggen en je adem naar die plek te sturen. Of door dit lichaamsdeel zachtjes en klein te bewegen of te schudden.

Dansen, zingen, schrijven, tekenen, sporten, frisse lucht inademen… Doe wat jou op dat moment helpt om de opgeslagen spanning los te laten.

DANSCOACHING

Het was een wereld van verschil geweest als ik deze kennis al veel eerder op de dansacademie en in het werkveld had kunnen toepassen.

Bij mij heeft danscoaching enorm geholpen om in contact te komen met mijn lichaam en dus ook met wat ik eigenlijk nodig heb. Zeker in moeilijke tijden. Bij danscoaching wissel je beweging en gesprek met elkaar af. Daardoor schakel je steeds tussen gevoel en ratio. Zo werkt de coaching op een diepere laag en kom je sneller tot nieuwe inzichten dan met praten alleen. Zet je daar ook nog andere creatieve middelen bij in - zoals muziek, afbeeldingen, voorwerpen, visualisaties, etc. - dan hebben de inzichten nog meer impact en blijven ze beter in je geheugen zitten.

Door deze combinatie van beweging, gesprek en creatieve middelen is danscoaching zo geschikt om in te zetten bij kunstopleidingen. Daarom heb ik dat EHBO-pakket ontwikkeld, waar die combinatie ook aanwezig is. Zodat we het bewustzijn van de studenten kunnen activeren en ervoor zorgen dat ze lichamelijk en geestelijk topfit het werkveld in kunnen gaan.

Wil jij ook danscoaching inzetten om je verder te helpen bij lastige vragen of terugkerende valkuilen? Je kunt individuele sessies volgen om één op één aan de slag te gaan. Dit kan bij mij, De Danscoach (in Amsterdam) of bij een van mijn collega’s (in heel Nederland). Ook kun je deelnemen aan groepssessies waar iedereen met hetzelfde thema aan de slag gaat. Je kunt zelfs de opleiding tot danscoach volgen, zodat je naast jezelf ook anderen kunt helpen met danscoaching!

Neem gerust contact met me op als je hier vragen over hebt of meer informatie over wilt.

GEZONDHEID & ANATOMIE

Er wordt steeds meer (sport-)wetenschappelijk onderzoek gedaan binnen de dans. Helaas vinden deze inzichten vaak niet direct de weg naar de praktijk. Dat is zonde! In de rubriek Gezondheid & Anatomie worden wetenschappelijke bevindingen daarom vertaald naar praktische tips die jij als dansdocent kunt toepassen binnen je lessen. Ontdek hoe je de dansprestaties van je leerlingen kunt verbeteren en hoe je blessures kunt voorkomen.