Gezond perfectionisme bestaat niet! Ontdek waarom je perfectionisme niet moet stimuleren

GEZONDHEID & WELZIJN | Je been net wat hoger, je schouders wat meer omlaag, je lijnen net wat langer… Streven naar perfectie komt veel voor in de danswereld. Hoewel het vaak als kracht wordt gezien, is het vooral een gevaar! Dat moet je je als dansdocent echt beseffen, zodat je kunt helpen voorkomen dat leerlingen doorslaan. Of jijzelf… Daarom legt health coach Saskia de Badts in dit artikel uit waarom perfectionisme ongezond is. In haar volgende artikel geeft ze je praktische tools om je leerlingen te begeleiden.

Perfectionisme: kracht of gevaar?

“Starting from a young age, when I would have a ‘bad performance’ (and I am intentionally putting that in quotations because most of the time it was only a bad performance to me and no one else) I would get really upset with myself. So upset I wouldn’t want to talk to anyone and just close in, shut the world out. Thinking that in behaving this way I would be more likely to do better the next time. It was a way for me to ‘punish’ myself for not succeeding, for not meeting my expectations. Expectations that were set way too high. So high that they were unrealistic. This pattern only got worse over time.”

— Luca Sbrizzi

Dit citaat komt uit een interview met ex-balletdanser Luca Sbrizzi in mental health tijdschrift Minding the Gap. In 2020 stopte hij met dansen bij Pittsburgh Ballet Theatre na een danscarrière van twaalf jaar, waarvan vier jaar als principal dancer. In het interview blikt hij terug op zijn carrière en vertelt hij vooral open over zijn gevecht met perfectionisme. Hij legt uit hoe de constante druk zijn passie voor dans overschaduwde en hem bijna tot een breekpunt bracht. Hij had zulke hoge verwachtingen van zichzelf, en was zo boos op zichzelf als hij zijn doelen niet haalde, dat hij geen plezier beleefde aan het dansen. Erger nog, hij begon het dansen te haten! En zichzelf. Daarom besloot hij ermee te stoppen. Maar ook omdat het voor hem genoeg was: hij heeft elke rol die hij wilde dansen mogen dansen.

Klinkt zijn verhaal je bekend in de oren? Zie je ook leerlingen die erg streng zijn voor zichzelf en weinig zelfvertrouwen hebben? Of ben je zelf zo (geweest)? Dan ben je niet de enige! Voor een onderzoek naar hoeveel perfectionisme voorkomt bij dansers vulden 250 dansstudenten (66,4% vrouw; gemiddelde leeftijd 19 jaar) uit Engeland, Canada en Australië een vragenlijst in. Het onderzoek werd uitgevoerd door vier sport- en gezondheidswetenschappers met een achtergrond in dans (Nordin-Bates et al., 2011). Uit de analyse van de antwoorden concludeerden zij dat van de dansers:

40,59% perfectionistische neigingen had
44,35% matige perfectionistische neigingen had
15,06% geen perfectionistische neigingen had

Meer dan 85% van deze dansstudenten had dus perfectionistische neigingen (zoals je zorgen maken over fouten die je hebt gemaakt). Hun zelfvertrouwen was lager dan die van de andere dansers. Verder hadden ze meer last van faalangst en fysieke klachten voortkomend uit angstigheid (somatic anxiety).

Deze cijfers geven voor mij aan dat dit een thema is waar we als dansdocenten iets mee moeten. Als health coach zie ik (Saskia de Badts) namelijk regelmatig dat de zoektocht naar perfectie een grote invloed heeft op mijn cliënten. Ze worden heel onzeker, niet alleen in dans maar ook in andere gebieden van hun leven. Soms zo erg dat het ze ervan weerhoudt dingen te doen, omdat ze bij voorbaat al bang zijn dat het niet goed genoeg gaat zijn. Ik vind het daarom belangrijk dat dansdocenten goed begrijpen wat perfectionisme is en hoe het invloed heeft op dansers, zodat we onze leerlingen beter kunnen begeleiden.

Over dit onderwerp is heel veel te vertellen! In dit artikel ga ik in op de theorie. Ik leg uit wat perfectionisme is en hoe het zich uit bij dansers. In een volgend artikel zal ik dieper ingaan op wat je met deze kennis kunt doen in je praktijk als dansdocent.

De donkere kant van perfectionisme

Volgens Andrew P. Hill, redacteur van het boek The Psychology of Perfectionism in Sport, Dance, and Exercise (2023), heeft perfectionisme in dans en sport vooral veel nadelen! Een topprestatie willen leveren is realistisch en gezond. Een perfecte prestatie willen neerzetten is niet realistisch en ongezond. Want perfectie bestaat niet! Wie perfectie nastreeft zal dus altijd ontevreden en ongelukkig zijn.

In zijn inleiding van het boek bespreekt Hill verschillende definities van perfectionisme uit de afgelopen honderd jaar. Alle psychologen die hij noemt gaan ervan uit dat perfectionisme gekenmerkt wordt door extreem hoge persoonlijke standaarden en irrationele gedachten. Zoals de gedachte dat je als mens op alle vlakken competent en intelligent moet zijn, en dat anderen slecht over je zullen denken als je dat niet bent. Of de gedachte dat er een perfecte oplossing bestaat voor alle menselijke problemen, en dat het rampzalig is als die oplossing niet gevonden wordt. Deze irrationele gedachten leiden bij perfectionisten tot onrealistische verwachtingen van zichzelf en de wereld en zorgen ervoor dat ze harder werken dan de situatie vereist. Door hun oog voor detail hebben perfectionisten weliswaar vaak succes in hun werk, maar ze kunnen niet van hun successen genieten omdat ze altijd zien wat er nog beter had gekund. Want perfectionisten geloven dat wat zij doen en bereiken belangrijk is, niet wie zij zijn. Dit zorgt voor veel stress en leidt tot een laag zelfbeeld. Al zou het lage zelfbeeld ook de oorzaak van het perfectionisme kunnen zijn: perfectionisten zoeken met hun prestaties acceptatie van zichzelf en/of anderen, zoals hun ouders en/of coaches.

Alle psychologen die Hill in zijn inleiding bespreekt zijn het er overigens over eens dat perfectionisme meer nadelen dan voordelen heeft en psychologisch ongezond is. Perfectionisme kan namelijk leiden tot burn-out, depressie, angststoornissen, eetstoornissen, zelfmoord(neigingen), en andere psychologische problemen. En bij dansers ook tot fysieke klachten als overbelastingsblessures (Nordin-Bates, 2014). Volgens Hill zou daarom de term ‘healthy perfectionism’ niet meer gebruikt mogen worden. Want dat sporters en dansers met perfectionisme grote successen kunnen behalen, wil nog niet zeggen dat perfectionisme functioneel is. Zo is het niet wetenschappelijk bewezen dat perfectionisme daadwerkelijk prestaties verbetert! Oftewel, dat er perfectionisten zijn die grote successen behalen, wil nog niet zeggen dat perfectionisme die successen veroorzaakt en dat ze zonder perfectionisme niet tot dezelfde successen kunnen komen!

En zelfs als perfectionisme wel functioneel zou zijn, is het nog maar de vraag of het wenselijk is. Daarvoor is de prijs, met betrekking tot het mentale welzijn, simpelweg te hoog!

Twee dimensies van perfectionisme

In dit artikel over perfectionisme in Psychologie Magazine (z.d.) vind je een overzichtelijk lijstje van voordelen en nadelen van perfectionisme. Zoals je ook hieronder kunt zien zijn er meer nadelen:

Sterke kanten van perfectionistisch gedrag zijn:

gedisciplineerd
grote gedrevenheid
ijverig
zeer nauwkeurig
ambitieus
groot verantwoordelijkheidsgevoel

Daar tegenover staan als zwakke kanten, of risico’s, van perfectionistisch gedrag:

slecht tegen fouten kunnen
hoog stressniveau
moeite met delegeren
focussen op wat minder goed lukt
niet echt genieten van successen
moeite hebben met besluiten dat iets ‘af’ is
kritisch op zichzelf en anderen
mislukkingen moeilijk kunnen loslaten
oordelend
grote competitiedrang
faalangst

Hoewel wetenschappers nog steeds discussiëren over de exacte definities, aspecten en oorzaken van perfectionisme, zijn ze het er wel over eens dat perfectionisme twee kanten heeft. Die sterke kanten en zwakke kanten die ik hierboven al noemde. Deze twee dimensies licht de Zweedse danswetenschapper Sanna Nordin-Bates nader toe in haar boek Essentials of Dance Psychology (2023), in het hoofdstuk over perfectionisme. Zij spreekt daarin over perfectionistic strivings (PS) en perfectionistic concerns (PC). Dit zijn de wetenschappelijke termen die psychologen gebruiken wanneer ze spreken over de ‘voordelen’ en ‘nadelen’ van perfectionisme. Perfectionistic strivings gaat dus over het streven naar perfectie (dit kun je zien als de ambitieuze kant). En perfectionistic concerns gaat over het je zorgen maken dat je prestaties niet perfect zijn (de angstige, obsessieve kant).

Uit onderzoek blijkt dat er een hoge correlatie is tussen deze twee kanten. Dat wil zeggen: wie streeft naar perfectie zal in meer of mindere mate ook geplaagd worden door angst voor fouten!

Perfectionisme bij dansers

Dus perfectionisme kan mensen helpen zeer gedreven te zijn en nauwkeurig te werk te gaan, maar het veroorzaakt vooral veel stress. Ook voor dansers kan perfectionisme negatief uitpakken (Nordin-Bates, 2023). Deze voortdurende zoektocht naar de perfecte uitvoering en/of lichaamsbeeld vermindert het plezier in het dansen. Dit kan ervoor zorgen dat een danser situaties vermijdt die uitdagend zijn en diens ontwikkeling stimuleren, of zelfs helemaal stopt met dansen. Denk aan dansers die altijd achterin staan en niet op de voorste rij durven te dansen. Of dansers die zich op een optreden voorbereiden door extreem hard te trainen en alles tot in detail doornemen. Dit gedrag levert op de korte termijn een gevoel van controle en vermindering van de faalangst op. Maar wanneer het optreden vervolgens goed gaat kan zo’n positief resultaat dit ongezonde gedrag stimuleren. En die overdreven training kan op de lange termijn tot overbelastingsblessures leiden! Bovendien leert zo’n danser dan niet wat er was gebeurd zonder die extreme voorbereiding. Namelijk, dat de wereld helemaal niet vergaat als je een fout maakt. Of dat het helemaal niet erg is - en zelfs leuk - om naast het dansen nog een sociaal leven te hebben of andere hobby's.

Ook ik zie in mijn praktijk als health coach dat deze hoge druk en angst om fouten te maken een negatieve invloed hebben op de mentale gezondheid van dansers. Daarom begon ik dit artikel met het citaat van Luca Sbrizzi. Zijn verhaal is een sterk voorbeeld van de persoonlijke strijd die veel dansers voelen, maar waar ze niet zo open over zijn. Dit verhaal raakte mij in elk geval, omdat ik mezelf er heel erg in herken. Zelf ondervond ik als danser alle nadelen van perfectionisme. Het streng zijn voor mezelf en faalangstig zijn heeft me veel verdriet opgeleverd. Ik had niet alleen het gevoel altijd de beste te moeten zijn, maar ook de liefste, slimste, mooiste of grappigste. Ik had constant het gevoel dat wat ik deed niet goed genoeg was. De anderen met wie ik mezelf vergeleek, waren in mijn ogen zoveel beter. Dat zorgde ervoor dat ik te vaak vergat te genieten van het dansen.

Terwijl ik denk dat als iemand me hierin had begeleid, veel van dat verdriet voorkomen had kunnen worden. Maar misschien zijn we als dansers ook ergens een beetje trots op ons perfectionisme, denken we dat het erbij hoort? In mijn ervaring wordt perfectionisme in de danswereld vaak gezien als noodzakelijk om goed te presteren. Dansers streven ernaar om iedere beweging perfect uit te voeren willen alles foutloos doen. En docenten verergeren dit gedrag wanneer ze te gefocust zijn op het creëren van het perfecte plaatje, in plaats van de ontwikkeling en het dansplezier van hun leerlingen (daarover meer in deel 2 van dit artikel). Vooral in demoteams en selectieklassen streven dansdocenten naar steeds een hoger niveau, maar dat mag nooit ten koste gaan van de mentale gezondheid van de leerlingen.

Welke invloed hebben dansdocenten? En ouders?

Maar waarom komt perfectionisme juist bij dansers zo vaak voor? Worden mensen die al perfectionistisch zijn aangetrokken door dans, omdat ze hun perfectionistische aard kwijt kunnen in de details van de techniek? Of wordt perfectionisme juist aangemoedigd door hun sociale omgeving? Denk aan hun ouders, docenten, of klasgenoten. Hier zijn nog weinig wetenschappelijke onderzoeken naar gedaan: pas in de afgelopen tien jaar zijn sportpsychologen onderzoek gaan doen naar de invloed van de omgeving (perfectionistic climate) op het perfectionisme van personen (Hill, 2023). Psychologen beschouwen perfectionisme namelijk als een persoonlijkheidseigenschap. Maar het is mogelijk dat perfectionisme (bij dansers) wordt gevoed door de sociale omgeving (waaronder dansdocenten) (Hill, 2023; Nordin-Bates, 2023). Sportpsychologen weten dit alleen nog niet zeker.

Dus hoewel er nog geen wetenschappelijke onderzoeken naar deze vraag zijn uitgevoerd, is het aannemelijk dat het een combinatie van beide is: perfectionisten worden aangetrokken door dans én docenten en klasgenoten/collega’s verergeren het perfectionisme. Dat blijkt in ieder geval uit verschillende autobiografieën van ballerina’s (Nordin-Bates, 2023). Zo vertelt de Amerikaanse ballerina Megan Fairchild in haar boek The Ballerina Mindset uit 2021 (tip: ook als luisterboek beschikbaar via Spotify) dat ze al van jongs af aan perfectionistisch was.

Ze herinnert zich hoe ze als kind erg boos werd als iets niet perfect was, als ze bijvoorbeeld buiten de lijntjes kleurde. En ze moest van zichzelf een boek opnieuw beginnen als ze een fout maakte bij het lezen. Haar perfectionisme was erg handig toen ze begon met ballet. Ze vond het fijn dat er duidelijke regels waren over wat goed en fout was, en ze genoot van de discipline die nodig was om alles goed te doen. Maar ze ontdekte al snel dat haar perfectionisme, en dat van haar docenten, ook een donkere kant had. Zoals toen ze meedeed aan een zomercursus aan de School of American Ballet (SAB). Ze kreeg les van een van de oudste docenten op de school, die solist was geweest bij het Kiev ballet voor de Tweede Wereldoorlog. Haar ‘Soviet’ stijl van lesgeven vroeg werkelijk alles van de studenten. Haar lessen waren zo zwaar dat Megan aan het eind van de les het gevoel had te moeten overgeven. Ze kon niet eten en moest dagenlang herstellen.

Toen ze later hoofdrollen danste bij het New York City Ballet, worstelde Megan met het vinden van balans tussen techniek en uitstraling. Ze wilde technisch perfect dansen en huilde jarenlang voor voorstellingen, van de zenuwen en de angst dat ze het niet goed genoeg zou doen. Zoals ze ook in deze podcast vertelt. Dat kwam ook doordat ze binnen drie jaar van het corps de ballet naar de rol van solist doorstootte. Dat is ontzettend snel! Maar ze kon weinig van dit succes genieten, omdat ze zelf niet geloofde dat ze hier al klaar voor was. En omdat ze vond dat ze het meteen perfect moest doen, net zo perfect als collega’s die al vele jaren solist waren. Die onrealistische verwachting bezorgde haar veel stress. Maar ook de manier waarop de balletmeester correcties gaf stimuleerde haar perfectionisme en faalangst:

“De correctie die ik keer op keer kreeg ging altijd over mijn bovenlijf. Mijn schouders waren te stijf en stonden wat te veel naar voren voor ballet. Mijn puntige ellebogen zorgden ervoor dat er nooit een ronde lijn ontstond. Maandenlang hoorde ik haar (de balletmeester, red.) gillen ‘ellebogen’ of ‘schouders’ . Ik wilde deze correcties zo graag maken, maar ik wist niet hoe ik dit moest doen.”

— Megan Fairchild

Het is dus waarschijnlijk dat perfectionisme voortkomt uit een interactie tussen persoonlijke aanleg en de sociale omgeving (Nordin-Bates, 2023). Die omgeving gaat verder dan de dansstudio alleen. Zelf zie ik duidelijk dat de verwachtingen en het gedrag van ouders een grote rol spelen in het voeden van perfectionisme. Dat blijkt dan weer wél uit onderzoek: ouders kunnen perfectionisme op verschillende manieren verergeren. Bijvoorbeeld door hoge verwachtingen te hebben van hun kinderen, hun kritische reacties op het gedrag van het kind, door zelf perfectionistisch gedrag te tonen (Nordin-Bates, 2023).

Hoewel het nog niet wetenschappelijk bewezen is, ben ik er dus van overtuigd dat ook docenten invloed hebben op de ontwikkeling van perfectionisme bij dansers. En juist omdat veel dansers al perfectionistische neigingen hebben, lijkt het mij belangrijk dat dansdocenten die niet nog meer versterken. We moeten een omgeving creëren waarin fouten en risico's niet worden veroordeeld, maar gezien worden als leermomenten. Dit kan helpen om de mentale druk van perfectionisme te verlichten en een gezondere balans tussen prestaties en welzijn te bevorderen. Het is prima om naar excellentie en topprestaties te streven en steeds beter te willen worden. Maar perfectie bestaat niet, dus daarnaar streven is onrealistisch en ongezond.

Vind de balans!

Voor Luca Sbrizzi leidde perfectionisme tot een vroegtijdig einde van zijn danscarrière. Maar Megan Fairchild heeft uiteindelijk met haar perfectionisme leren omgaan. Ze leerde dat ze haar perfectionistische neigingen moest minderen om dit vak te kunnen volhouden! Daarom deelt ze in haar boek tien levenslessen uit haar lange carrière als balletdanser. De rode draad is ‘balans vinden’: tussen topprestaties leveren en omgaan met perfectionisme, tussen voorbereiden en angst, tussen werk en rust, tussen dans en de rest van haar leven. Kortom, ze vertelt hoe je je als danser staande kunt houden in een omgeving waarin er constant perfectie (of op zijn minst topprestaties) verwacht wordt. Namelijk: door dat juist niet van jezelf te verwachten en niet zo streng voor jezelf te zijn als er een keer iets mis gaat. Of even een jaartje iets anders te doen, zoals dansen in een Broadway musical en uit die ballet-bubbel te stappen.

En daar ben ik het helemaal mee eens! Het draait om balans: dans is geweldig, maar het mag niet het enige doel in iemands leven worden. Want wat blijft er dan van je over als je met pensioen gaat of geblesseerd raakt? Of in een periode tussen twee producties even wat minder danst? Dus als een danser na een les of voorstelling frustratie vertoont, leg dan uit dat hoewel hun toewijding bewonderenswaardig is er ook andere dingen in het leven zijn. Zoals vrienden, andere hobby's en hun mentale gezondheid. Want die dingen kunnen direct invloed hebben op je gezondheid, fitheid en zelfs je gewicht. Geef je leerlingen als docent daarin het goede voorbeeld. Laat zien dat je een mens bent buiten de dansstudio en zoekt naar balans tussen dans en ‘het leven’. Praat met je leerlingen ook eens over je eigen fouten (en dat die niet erg zijn!) en wees open en menselijk om alles in perspectief te houden. Over het algemeen is het goed om ze naar realistische doelen te begeleiden en te laten kijken naar het proces en niet alleen maar naar 'perfecte' resultaten.

In het volgende artikel ga ik meer in op hoe je bovenstaande adviezen in de praktijk aan kan pakken als dansdocent. Coming soon!

Bronnen

Fairchild, M. (2021). The Ballerina Mindset. New York, Verenigde Staten: Penguin USA.
Ferraro, R.K. & Breeden, M.S. (Host). (2022, januari). (267). Megan Fairchild, principal dancer at New York City Ballet [Podcastaflevering]. In Conversations on Dance.
Hill, A. P. (2023). Conceptualising Perfectionism: Resolving Old Quarrels and Starting New Ones. In A.P. Hill (Ed.), The Psychology of Perfectionism in Sport, Dance, and Exercise. Abingdon, Verenigd Koninkrijk: Routledge.
McGuire Ganes, K. (2020, 5 februari). Dancer stories: On perfect, Luca Sbrizzi. Minding the gap. Geraadpleegd op 28 mei 2024.
Nordin-Bates, S., Cumming, J., Aways, D. & Sharp, L. (2011). Imagining Yourself Dancing to Perfection? Correlates of Perfectionism Among Ballet and Contemporary Dancers. Journal of Clinical Sport Psychology, 5(1), 58-76.
Nordin-Bates, S. (2014). Perfectionism: Resource paper for dancers and teachers. IADMS. Geraadpleegd op 16 november 2024.
Nordin-Bates, S. (2023). Essentials of Dance Psychology. Illinois, Verenigde Staten: Human Kinetic.
Psychologie Magazine. (z.d.). Perfectionisme. Geraadpleegd op 28 mei 2024.

GEZONDHEID & ANATOMIE

Er wordt steeds meer (sport-)wetenschappelijk onderzoek gedaan binnen de dans. Helaas vinden deze inzichten vaak niet direct de weg naar de praktijk. Dat is zonde! In de rubriek Gezondheid & Anatomie worden wetenschappelijke bevindingen daarom vertaald naar praktische tips die jij als dansdocent kunt toepassen binnen je lessen. Ontdek hoe je de dansprestaties van je leerlingen kunt verbeteren en hoe je blessures kunt voorkomen.