Danser: Siobhan Camille. Fotograaf: Sjoerd Derine. Locatie: Studio 3 in Utrecht.

GEZONDHEID & ANATOMIE I Dans en passie zijn synoniemen geworden. Zeker voor ons - dansdocenten - is dans niet zomaar een ‘job’. Dansles geven is je… Hoor je het jezelf al zeggen? Maar passie kan twee gezichten hebben. Onderzoekers maken een onderscheid tussen een gezonde en ongezonde vorm van passie. Hoe dringt passie door in het leven van de danser en dansdocent? En hoe zorg je dat je leerlingen een gezonde vorm van passie ontwikkelen? Dat lees je in dit artikel!

Dans is ‘gewoon mijn passie’!

Herken je dit? Je zit in een groep en doet met z’n allen een rondje waarbij je de volgende vraag moet beantwoorden: ‘Waarom dans jij?’. Vervolgens zegt de één na de ander: ‘Dans is gewoon mijn passie!’. Ik moet toegeven, tien jaar lang is deze zin uit mijn tienermond gekomen. Op het internet worden de passie-quotes ook vlotjes gedeeld, zoals dit beroemde citaat van Martha Graham. En ook het merk Bloch heeft er onlangs eentje verspreid.

Toen ikzelf vroeger zei dat dans mijn passie was, bedoelde ik dat dans voor mij bijzonder belangrijk was. Het prikkelde mijn fantasie en deed mij dromen. Ik wilde zoveel mogelijk dansen en offerde er mijn andere hobby’s graag voor op (bye bye muziekschool, toedeloe tekenacademie). Tijdens de examens zat ik met de wiskundeboeken in het theater (even de pauze benutten…) en ik gaf mijn zakgeld uit aan elke prullaria met een tutu of een balletschoen. En uitgaan? No thanks, got rehearsals!

‘Take your passion, and make it happen’ - Irene Cara (Flashdance)

Wat is passie eigenlijk?

Robert Vallerand (2003), professor in de psychologie, beschrijft passie als: Een intens verlangen/enthousiasme voor een activiteit...

die voor jou belangrijk en leuk is (check!)
die toewijding vraagt (check check!)
waar veel tijd en energie in wordt gestoken (check check check!)

Ik hoor sommigen al zeggen: ‘Ja maar, dus, hoe meer passie hoe beter toch? Dansen en dansles geven vereist gewoon enorme toewijding. Zonder passie red je het niet!’

Ehm… ja… en nee…

Zonder passie red je het inderdaad niet, maar met de verkeerde vorm van passie ga je helaas ook kopje onder. Want passie kan stiekem zeer destructief zijn.

De obsessie

Om het destructieve aspect van passie te kunnen verklaren is er een model ontwikkeld: ‘het dualistisch model van passie’ (Vallerand et al., 2003). Dit model maakt een onderscheid tussen twee vormen van passie: de harmonieuze (gezonde) passie en de obsessieve passie (ongezonde passie), of kortweg ‘de obsessie’. Wanneer een activiteit een ‘passie’ wordt, wordt het een deel van onze identiteit. En daar zit het addertje.

Als een passie obsessief wordt, zal het verschillende aspecten in je leven (gezondheid, relaties, …) negatief beïnvloeden en het plezier van de activiteit zelfs wégnemen. Er kan een haat-liefde verhouding met dans ontstaan en blessures en psychologische problemen loeren om de hoek (Padham & Aujla, 2014; Rip et al., 2006).

Een voorbeeldje: blijft een leerling maar last hebben van een blessure, maar wil die niet naar een arts? Danst een leerling steeds door met een pijnlijke blessure? Is iemand elke seconde van de dag bezig met dans en ‘doet de rest er niet toe’? Bingo! Hallo, obsessieve passie!

Danger, danger!

Nu er coronamaatregelen getroffen worden is het extra belangrijk om bij ‘passie’ stil te staan. Leerlingen (en docenten) met een obsessieve passie voor dans kunnen tijdens een periode van lockdown in de problemen komen. Dans is hun passie, hun leven, hun alles. Valt dans weg, dan belanden ze in een identiteitscrisis: wie ben ik, nu ik niet meer kan/mag dansen?

In een recent artikel van de NRC (Wiel, 2021) benoemt Lucia Marthas bijvoorbeeld hoe hun tweedejaars studenten worstelen met de crisis: “‘Het zijn eerder de tweedejaars die het zwaar hebben’, aldus Marthas. Zij zagen vorig jaar hun nieuwe leven plots ineenstorten. ‘Zij hadden net kennisgemaakt, de school was 100 procent open, je wordt creatief, er zijn allerlei projecten. Ze hebben er te kort van kunnen genieten.’”

Daartegenover prijzen ze (terecht!) de flexibele houding van hun ouderejaars en pas afgestudeerden: “Marthas ziet dat de jonge dansprofs niet bij de pakken neerzitten. Ze pakken tijdelijke baantjes op, gaan schoonmaken of worden pakketbezorger. Sommige van haar studenten werken in de coronateststraat of zitten aan de telefoon bij het bron- en contactonderzoek. ‘En dan heb ik het over tientallen. Daar heb ik respect voor.’”

Het Lucia Marthas Institute for Performing Arts (LMIPA) stimuleert hier een harmonieuze vorm van passie en houdt goed een oogje in het zeil bij de jongere studenten die nog volop de balans aan het zoeken zijn.

Herken je bij jezelf of bij je leerlingen de ‘obsessieve passie’? Lees in dit artikel dan verder hoe je dit moet aanpakken.

Zo herken je obsessieve passie bij je leerlingen!

Typerende eigenschappen van de obsessieve passie zijn: extreem streng zijn voor jezelf, een starre vastberadenheid en een oncontroleerbare werkdrang. Ook je zelfvertrouwen is enorm afhankelijk van je passie.

Uit een onderzoek met 81 dansers (Rip et al., 2006) blijkt dat dansers met obsessieve passie vaker langdurig chronische blessures hebben. Ook dansen ze door met een blessure en weigeren rust te nemen. Hulp inschakelen van een professional stellen ze uit. Ze negeren en verbergen de pijn, en communiceren hier niet over met de leerkracht (!). Vooral mannen zijn vaak ‘te trots’ om erover te praten. Naast fysieke problemen zijn er ook psychologische klachten: schuldgevoelens, droevige gedachten, depressie, angst, negatieve emoties en een negatief zelfbeeld. Een obsessieve passie stimuleert perfectionisme en kan zelfs eetstoornissen tot gevolg hebben (Padham & Aujla, 2014). Mayday, mayday!

Schermafbeelding 2021-03-11 om 10.58.03.png

Als iemand een harmonieuze vorm van passie heeft, is er sprake van ‘keuzevrijheid’. Je hebt de ‘interne keuze’ om al dan niet te dansen of les te geven, zonder dat je jezelf onder druk zet en zonder dat je zelfbeeld daarvan afhankelijk is. Dans is maar een beperkt deel van je identiteit, je bent méér dan dat.

Dansers met harmonieuze passie lijden minder lang aan acute blessures. Dit komt doordat ze de pijn niet negeren, informatie opzoeken, hulp zoeken en zich flexibel opstellen tijdens een dansles. Ze kunnen tijdelijk stoppen met dansen zonder daardoor in een identiteitscrisis belanden. Deze dansers doen ook sneller actief aan blessurepreventie (Rip et al., 2006). Psychologisch en sociaal stimuleert harmonieuze passie een goede relatie met jezelf én je leerkracht/coach, en creëert het een gevoel van trots, vitaliteit en flow. Maar bovenal geeft het je zelfvertrouwen (Padham & Aujla, 2014). Hooray!

Schermafbeelding 2021-03-11 om 10.58.13.png

Ga eens na: in welke vorm van passie herken je jezelf? En je collega’s? Haal ook eens je leerlingen voor de geest. Kun je de verschillende vormen van passie herkennen in hen? Waaraan herken je dit? En is dit op de een of andere manier aan jouw voorbeeld gelinkt?

En... herken je jezelf als ‘obsessief gepassioneerde dansdocent’? Geen paniek, je bent niet de enige. Ikzelf heb lang geworsteld met obsessieve passie. Ik danste veel te veel uren, werkte ‘s nachts door, was altijd moe en gestresst, had geen hobby’s en geen sociaal leven… en toch ‘kon’ ik niet anders. Tot mijn lichaam zo ziek werd dat ik alles twee jaar moest stilleggen.

Het absurde is dat ik mezelf - ondanks die ‘harde les’ - af en toe nog steeds moet terugfluiten. De lijn tussen harmonieuze passie en obsessieve passie is gewoon heel dun en als je al worstelt met een gezond zelfbeeld (yes I do…) kun je sneller vervallen in de obsessie. Niets om je voor te schamen, maar wel iets om aan te werken! Stap één is om je bewust te worden van deze problematiek.

Op basis van wetenschappelijke literatuur staan hieronder zeven belangrijke tips waar je alvast mee aan de slag kunt gaan!

Zo moedig je harmonieuze passie aan!

1 | Stimuleer zo snel mogelijk de autonomie (zelfredzaamheid) van de leerlingen: laat ze zelf zoveel mogelijk keuzes maken. Het is helaas typerend voor een dansles om hierin te kort te schieten. Een dansles bestaat vaak uit véél leerlingen, met één docent die de hele les als het ware ‘dirigeert’. Afhankelijk van het type les en docent kan dit ‘obsessieve passie’ stimuleren. Als leerlingen tijdens de les veel keuzes kunnen maken en je hen uitlegt waarom je bepaalde oefeningen met ze doet, dan stimuleer je automatisch een harmonieuze vorm van passie (Padham & Aujla, 2014).

2 | Vervang het woordje ‘moeten’ door ‘willen’. Als je de dingen doet die je ‘wil’ doen, dan getuigt dit van autonomie (Rip et al., 2006). ‘Moet’ je dingen (van jezelf), of ‘wil’ je dingen? En uiteraard geldt dit ook voor je leerlingen. Dansers die stretchen, op tijd komen, hun uniform in orde hebben, extra oefenen, (...) omdat ze het zélf willen, zullen veel harmonieuzere dansers worden dan leerlingen die dit doen ‘omdat het moet van de docent’.

3 | Maak fysieke blessures en mentale moeilijkheden bespreekbaar. Vraag actief naar blessures bij de aanvang van je les, en spreek een leerling die pijn negeert hierop aan. Moedig leerlingen aan om informatie op te zoeken over hun blessures en verwijs mensen actief door naar fysiotherapeuten/kinesisten en artsen (Rip et al., 2006).

4 | Zoek manieren om leerlingen met blessures actief te begeleiden door samen met hen op zoek te gaan naar wat ze wél kunnen (Rip et al., 2006). Leg hen ook uit waarom rust nét zo belangrijk is als training (of geef ze een printje van mijn artikel over de voordelen van rust).

5 | Geef het goede voorbeeld door te laten zien dat in jouw leven niet alleen ‘dans’ belangrijk is, maar ook je gezin, vrienden, hobby’s, etc. (Rip et al., 2006). Stimuleer dit bij je leerlingen door met hen te praten over hun interesses. Doe bijvoorbeeld samen de volgende oefening van Dr. Brian Goonan, een Amerikaanse psycholoog die veel met dansers werkt (McGuire, 2021). Pak pen en papier en maak deze zin af: “Ik ben een persoon die graag …” Schrijf vijf antwoorden op. Bijvoorbeeld: danst, kookt, wandelt, boeken leest en vrienden ziet. Hang het briefje op een plek waar je het vaak ziet, zoals de koelkast. Reflecteer eens per week (met je leerlingen) over hoe ieder aandacht heeft besteed aan hun verschillende interesses.

6 | Organiseer eens een ‘dansloos’ klassenuitje. Onderzoek bij de dansopleiding van Codarts Rotterdam heeft ook aangetoond dat leerlingen die in hun vrije tijd af en toe niet met dans bezig zijn vrolijker zijn en minder gezondheidsklachten ervaren. Het ‘even geen dans’ ondersteunt het herstel na een dansactiviteit en werkt zelfs preventief voor toekomstige problemen (Balk et al., 2018).

7 | Begeleid leerlingen die een carrière in dans overwegen om hun (hoge) doelen in balans te brengen met een gezond leven (Rip et al., 2006). Breng eventueel met een tekening in kaart hoe groot het stuk ‘dans’ in hun identiteit is: teken een cirkel en elk element van hun leven vormt een taartpunt. Merk je dat dans teveel overheerst? Ontwerp samen met hen een harmonieuzere versie. Uiteraard is dit ook een ideale oefening voor jezelf!

8 | Stem je eisen aan de leerlingen goed af op hun vaardigheden. Als je té hoge eisen stelt, dan kun je obsessieve passie aanmoedigen omdat ze kost wat kost aan je eisen willen voldoen (Padham & Aujla, 2014).

via GIPHY

Geef het goede voorbeeld

Harmonieuze passie is niet alleen belangrijk voor je leerlingen, maar ook voor jezelf. Door het goede voorbeeld te geven help je je leerlingen om dans een gezonde plaats in hun leven te geven. Onderneem actie wanneer je bij jezelf aspecten van de obsessieve passie herkent. En houd je ogen en oren open voor leerlingen waarvan hun hele wereld alleen maar rond dans lijkt te draaien en knoop een gesprek aan vóórdat ze in een crisis belanden. Belandt zo’n leerling toch in een crisis, dan kun je dankzij dit artikel uitleggen dat er ook een andere passionele weg mogelijk is.

Bronnen:

Balk, Y. A., de Jonge, J., van Rijn, R., & Stubbe, J. (2018). “Leave It All Behind”: The Role of Mental Demands and Mental Detachment in Relation to Dance Students’ Health and Well-Being. Medical Problems of Performing Artists, 33(4), 258–264. https://doi.org/10.21091/mppa.2018.4038
McGuire, K. (2021, februari). Covid’s Silver Linings. Dance Magazine, 34-37.

Padham, M., & Aujla, I. (2014). The Relationship between Passion and the Psychological Well-Being of Professional Dancers. Journal of Dance Medicine & Science, 18(1), 37–44. https://doi.org/10.12678/1089-313x.18.1.37

Rip, B., Fortin, S., & Vallerand, R. J. (2006). The relationship between Passion and Injury in Dance Students. Journal of Dance Medicine & Science, 10(1-2), 14–20.

Vallerand, R. J., Blanchard, C., Mageau, G. A., Koestner, R., Ratelle, C., Léonard, M., … Marsolais, J. (2003). Les passions de l’âme: On obsessive and harmonious passion. Journal of Personality and Social Psychology, 85(4), 756–767. https://doi.org/10.1037/0022-3514.85.4.756

Wiel, F. (2021, 22 februari). ‘Online auditie, dat is 350 filmpjes bekijken’. NRC. Geraadpleegd op 10 maart 2020.

GEZONDHEID & ANATOMIE

Er wordt steeds meer (sport-)wetenschappelijk onderzoek gedaan binnen de dans. Helaas vinden deze inzichten vaak niet direct de weg naar de praktijk. Dat is zonde! In de rubriek Gezondheid & Anatomie worden wetenschappelijke bevindingen daarom vertaald naar praktische tips die jij als dansdocent kunt toepassen binnen je lessen. Ontdek hoe je de dansprestaties van je leerlingen kunt verbeteren en hoe je blessures kunt voorkomen.