Enkele tips voor in de dansles: laat je leerlingen eens met ogen dicht dansen, verander regelmatig van front, en doe de gordijnen wat vaker dicht om de spiegels te verbergen. Zo leg je de nadruk op de innerlijke beleving in plaats van op het visuele plaatje. Fotograaf: Sjoerd Derine.

GEZONDHEID & ANATOMIE | Dansdocenten zijn doorgaans blij wanneer een dansstudio uitgerust is met mooie spiegels. Toch moet elke dansdocent alert blijven op mogelijke valkuilen. Spiegels kunnen dansers belemmeren in de ontwikkeling van hun lichaamsbewustzijn en van een positief lichaamsbeeld. De oplossing is om spiegels op een ander moment, een andere manier of soms zelfs helemaal niet te gebruiken. Lees dit artikel voor 16 tips die je kunnen helpen om de dansspiegels zo constructief mogelijk te gebruiken.

Look, it’s me!

Deze maand is voor de meeste dansdocenten het nieuwe schooljaar begonnen. Ook voor mij. Ik vind het altijd spannend om de nieuwe gezichten en karakters te leren kennen, maar soms is het ook best leuk om die nieuwelingen te observeren. Want een dansstudio is toch een aparte omgeving. Waar anders kom je terecht in een lege ruimte vol met spiegels?

Bij de volwassenen zie ik vaak dat ze zo ver mogelijk van de spiegel proberen te blijven, want daar is het voor hen ‘veilig’. De jonge kinderen daarentegen… Oh boy. Afgelopen week stond een leerling met de neus tegen de spiegel speekselbellen te blazen! Kinderen doen niets liever dan zichzelf via de spiegel gekke dingen zien doen. Elk jaar hebben we dan ook de eer om hen kennis te laten maken met de universele regel: géén handjes op de spiegels!

Die reacties op de spiegels zijn eigenlijk zeer instinctief. In de natuur zien we dat ook sommige diersoorten zich bewust kunnen worden van zichzelf zodra ze in aanraking komen met een spiegel. Eerst is er verwarring, vervolgens onderzoek en uiteindelijk de plotse realisatie: Hé, dat ben ík! (Krisch, 2021). Ook bij baby’s kunnen we dit observeren, zoals in onderstaande compilatie op Youtube te zien is.

Zoals ik in mijn vorige artikel over spiegelgebruik heb uitgelegd helpen spiegels ons - dansdocenten - inderdaad op bepaalde vlakken: we kunnen alle leerlingen makkelijk zien via de spiegel, we kunnen dansmateriaal aanleren in de juiste richting, én de spiegels geven leerlingen visueel heel snel feedback zodat ze hun eigen fouten zelfstandig kunnen zien en corrigeren. Maar helaas heb ik het grootste gedeelte van mijn artikel moeten besteden aan de negatieve consequenties van spiegels…

Overmatig gebruik van spiegels tijdens de dansles kan problemen met de proprioceptie en met het zelfbeeld veroorzaken (IADMS, 2019). Spiegels zorgen er namelijk voor dat dansers al snel téveel leunen op de visuele feedback, waardoor ze hun lichaam de kans niet meer geven om écht te voelen en het lichaamsbewustzijn te ontwikkelen. Daarbij werkt het ook een slecht lichaamsbeeld in de hand doordat er een negatieve spiraal van zelfkritiek kan ontstaan als dansers constant zichzelf willen ‘verbeteren’ via de spiegel.

Het goede nieuws is dat kleine acties grote gevolgen kunnen hebben. Dit geldt ook voor de manier waarop je gebruik maakt van de spiegels tijdens jouw dansles. Zoals in het vorige artikel artikel reeds stond: selectief spiegelgebruik kan het cruciale element zijn waardoor wél het volle potentieel van je leerlingen ontwikkeld kan worden. Maar ja, ik hoor je al denken: wat is dat dan, ‘selectief’ spiegelgebruik’? Daarom heb ik in dit artikel 16 didactische tips op een rijtje gezet die je meteen in je danslessen kunt toepassen. Zo zorg je ervoor dat je leerlingen minder afhankelijk worden van de spiegels en dat ze zich goed in hun vel blijven voelen!

Nieuwsgierig welke tips jou verder kunnen helpen om het maximale uit je leerlingen te halen? Bekijk dan alle tips en bijbehorende uitleg hieronder, en kies meteen de tips die je in jouw volgende les wil toepassen. Small actions, big results!

16 tips om spiegelgebruik te optimaliseren

Hieronder staan zestien ideeën die jou kunnen helpen om ‘selectief spiegelgebruik’ toe te passen. Dat wil zeggen: ik ga je helpen doelbewust te selecteren waarvoor en hoe je de spiegel gebruikt. Of je gaat ervoor kiezen om de spiegels juist níet te gebruiken, of op een ander moment of andere manier dan je gewend bent. Hiermee wil ik je aanmoedigen de spiegels alleen te gebruiken wanneer het bijdraagt aan de dansante ontwikkeling van je leerlingen.

Tip 1 | Denk ‘breed’ na over het gebruik van de spiegels in relatie tot je intentie voor de les (IADMS, 2019).

Veel dansdocenten werken dikwijls docentgestuurd, zeker in een amateurdansschool. De leerlingen leren zodoende meestal (niet altijd, maar toch héél vaak) door: kijken, kopiëren, corrigeren en repeteren (Bergman, 2003). Eigenlijk moeten we daar het volgende aan toevoegen: kijken via de spiegel, kopiëren via de spiegel, corrigeren via de spiegel, en repeteren via de spiegel. Denk daarom bij elke lesvoorbereiding opnieuw na over wat je doelstellingen zijn tijdens het lesgeven en of de spiegels je daarbij helpen of niet.

Moeten de leerlingen jouw manier van dansen zoveel mogelijk kunnen kopiëren? Of wil je dat ze in zichzelf op zoek gaan naar hun individuele stijl van bewegen? Oftewel, waarvoor moet ik de spiegels deze week écht gebruiken en wanneer wil ik ze expres níet gebruiken? Welke alternatieve werkvormen kun je bedenken zodat de spiegel overbodig wordt? Onderstaande tips helpen je hierbij!

Twee tips om de spiegels op een ander moment te gebruiken

Tip 2 | Geef correcties in eerste instantie zonder dat de leerling zichzelf in de spiegel kan zien. Nadat de correctie geïnternaliseerd is mag de leerling de correctie visueel verifiëren in de spiegel.

Eén van de makkelijkste aanpassingen die je kunt toepassen is het gebruik van de spiegels gewoon nét op een ander moment te doen. Met name bij het geven van correcties. Ik betrap mezelf er soms op dat ik al snel een correctie geef en dan de vraag stel: “Zie je het verschil?” Eigenlijk leer ik de leerling daardoor correcties visueel te corrigeren in plaats van proprioceptief (dus door te voelen). Wat ik zou kunnen vragen is of ze het verschil voelen.

Zeker bij kinderen die hun proprioceptie nog volop aan het ontwikkelen zijn is het van groot belang om correcties zonder de spiegel te geven. Corrigeer ze met woorden of handmatig, laat ze de correctie ‘voelen’, en controleer vervolgens of ze de correctie onder de knie hebben. Pas daarna mogen ze het visuele verschil ook bekijken in de spiegel. Als je deze stap overslaat zullen de leerlingen al op jonge leeftijd leren te leunen op de visuele feedback van de spiegel en zullen ze hun proprioceptie voor hun gevoel ‘niet nodig hebben’.

Tip 3 | Maak meer gebruik van de videocamera om feedback te geven of te reflecteren op een choreografie. Gebruik daarna pas te spiegels om de choreografie te cleanen.

Ook wil ik je aanmoedigen om meer gebruik te maken van moderne technologie: de videocamera. Doe een choreografie die je geleerd hebt zo snel mogelijk zonder de spiegel. Film de leerlingen, bekijk de film, reflecteer samen op de beelden, en gebruik dán pas de spiegel om te cleanen. Zoals je ziet komt het gebruik van de spiegel hier dus op de laatste plaats. Herhaal daarna dit proces.

Drie tips om de spiegels op een andere manier te gebruiken

Je kunt de spiegels ook op een andere manier gaan gebruiken. Oftewel, leer de leerlingen op een andere manier in de spiegel te kijken.

Tip 4 | Train je leerlingen erop om in de spiegel naar zichzelf te kijken met een open focus.

Allereerst zijn leerlingen vaak gefocust op aparte lichaamsdelen en kunnen ze de connectie tussen deze lichaamsdelen niet tegelijkertijd zien én voelen. Train je leerlingen dus om met een ‘open focus’ in de spiegel te kijken. Nodig ze uit hun hele lichaam te zien en niet te alleen zoeken naar wat gecorrigeerd moet worden.

Tip 5 | Stimuleer de leerlingen om via de spiegel de ruimte om zich heen te zien en niet alleen zichzelf.

Een open focus wordt vaak getraind door de leerlingen door elkaar te laten lopen, maar dit kun je ook toepassen in de spiegel. Vraag leerlingen om ook de ruimte rond hen te zien, zoals de andere dansers. Vraag hen daarnaast ook te luisteren naar de geluiden om hen heen en gewaar te worden van hun gevoelssensaties terwijl ze naar het spiegelbeeld kijken, etc. Merk je dat dit voor sommige leerlingen moeilijk is? Gebruik dan oefeningen met basispassen (Holmes, 2021).

Neurowetenschapper Susan Fehmi legt in onderstaand filmpje mooi uit wat een open focus is en waarom dit zo bijdraagt aan de kwaliteit van leven. Zodra leerlingen dit onder de knie hebben, zullen ze onder andere ongelukken kunnen vermijden, zoals botsingen met elkaar (Quin et al., 2015). Ook kunnen ze via de spiegel op deze manier gebruik maken van de energie die ze zien (en hopelijk ook voelen) bij hun klasgenoten (Holmes, 2021).

Tip 6 | Laat leerlingen af en toe naar complimenten zoeken voor zichzelf in de spiegel en niet alleen naar correcties.

Een andere mooie opdracht is om de leerlingen te vragen zichzelf een compliment te geven aan de hand van wat ze zien in de spiegel (McGuire, 2019). Zo worden ze getraind om niet alleen te focussen op de verbeterpunten, maar ook op de goede prestaties en overwinningen. Je kunt dit zelf nog grootser aanpakken en de leerlingen de opdracht geven om tijdens het dansen via de spiegel naar complimenten te zoeken voor de klasgenoten!

Negen tips om de spiegels niet te gebruiken

Uiteraard kun je de negatieve gevolgen van spiegels het makkelijkste omzeilen door gewoon minder vaak gebruik te maken van de spiegels. Eén van de grote gebreken bij dansleerlingen is het voelen van de ‘achterkant’ van hun lichaam. Ogen zitten vooraan en ook in de spiegel zien we ons lichaam nooit voor de volle 360° (Krasnow & Wilmerding, 2015). Dit zie je terug in de bewegingen van je leerlingen: veel aandacht voor de ‘voorkant’, weinig aandacht voor de ‘achterkant’. Dr. Nadine Kaslow (McGuire, 2019) die met balletdansers in Atlanta heeft gewerkt zegt het dan ook prachtig: “Our bodies are whole and we need to get a sense of them as whole.” Gebruik daarom dus wat vaker de spiegels helemaal niet!

Tip 7 | Installeer gordijnen voor de spiegel en gebruik ze!

Dit selectief gebruik van de spiegels wordt makkelijker als je de spiegels snel kunt afdekken met gordijnen. Eindig bijvoorbeeld elk blok of trimester met een dansles zonder spiegels. En sluit de gordijnen altijd bij oefeningen waar het gaat om het ontwikkelen van lichaamsbewustzijn en creativiteit (zoals improvisatie). Zo neem je de verleiding om in de spiegel te kijken volledig weg en kunnen ze al hun energie steken in wat écht belangrijk is op dat moment: de innerlijke ervaring. Wacht niet tot er een voorstelling is, maar maak er een gewoonte van om de spiegels geregeld te verbergen.

Tip 8 | Verander regelmatig van front tijdens je les.

Een ideale oefening die we soms uit het oog verliezen is het veranderen van het front. Bij de kinderlessen doe ik dat al wat sneller: ‘Huppel door de zaal en zoek een nieuwe plek met eender welke richting’. Maar bij de volwassenen denk ik soms: ocharme! Het angstzweet breekt soms los als ze niet meer kunnen steunen op de spiegels en de enige keren dat ze het dan ‘moeten’ doen van mij is bij een voorstelling. Dom van mij, want ik houd het daarmee zelf in stand! Bouw het daarom vanaf het begin op: kies wekelijks een combinatie/choreografie/oefening die je die ene les met een ander front wil uitvoeren en waarbij de leerlingen moeten focussen op de lichaamssensaties. Krasnow en Wilmerding (2015) adviseren zelfs om nieuw dansmateriaal áltijd met én zonder spiegel uit te voeren.

Tip 9 | Choreografeer doelbewust hoofdposities en focusrichtingen die afwijken van de spiegel, zowel in je danscombinaties als je oefeningen.

Hoofdposities en focusrichtingen zijn ook ideaal om toe te voegen aan je choreografie (Holmes, 2021). Een constante staar in de spiegel kan op vele momenten namelijk juist de correcte alignment breken (Simmel, 2013). Geef dus specifieke richtingen en manieren aan om te ‘kijken’ tijdens het uitvoeren van zowel je techniekoefeningen als je danscombinaties. Zo dwing je ze op een lieve manier om niet naar de spiegel te kijken. Voeg deze focusrichtingen meteen toe, vanaf het eerste aanleermoment, zodat de belijning van het lichaam meteen correct is en het wegkijken van de spiegel een automatisme wordt.

Tip 10 | Laat leerlingen tijdens het aanleren van een frase de ogen sluiten.

Bij langzame bewegingen en oefeningen op de plek kun je de leerlingen zelfs vragen om het geleerde met gesloten ogen uit te voeren voordat je de muziek aanzet. Benoem de lichaamsdelen waar je wil dat ze met de aandacht en het gevoel op focussen. Zo vraag je hen meteen om de bewegingen proprioceptief te onderzoeken voordat ze het resultaat kunnen zien.

Tip 11 | Gebruik meer oefeningen uit de somatische (dans)praktijk.

Voor nog meer verdieping van de proprioceptieve ervaring van beweging is het ook nuttig om gebruik te maken van somatische bewegings- en danstechnieken (Nicholls, 2021), zoals contactimprovisatie, Laban, ideokinesis, Alexandertechniek, Feldenkrais en Rolfing. Ook yoga, pilates en tai chi vallen hieronder. Leg hierbij de nadruk op de interne fysieke ervaring - en verberg de spiegels achter de gordijnen! Zodra je de nadruk legt op de uiterlijke vorm ben je niet meer bezig met ‘somatic bodywork’. Ook correcties moeten dus vanuit de intrinsieke ervaring komen.

Tip 12 | Gebruik meer beeldspraak om een bewegingssensatie te beschrijven, in plaats van het visuele plaatje met woorden te bekrachtigen.

Het gebruik van meer beeldspraak is daarbij een enorme hulp (Hornthal, 2018). De website Conditioning with Imagery biedt hierbij hulp voor dansdocenten. Een enorme voorstander van het gebruik van beeldspraak en visualisatie is Eric Franklin. Ben je niet gewend om veel beeldspraak te gebruiken? In zijn boek Dance Imagery for Technique and Performance (2013) kun je zeker inspiratie opdoen.

Franklin observeerde namelijk zelf tijdens zijn carrière als danser hoe het gebruik van de spiegel de juiste alignment en technische ontwikkeling kan belemmeren, doordat de tijd niet wordt genomen om neurologisch de nieuwe bewegingspatronen écht te integreren in het lichaam. Visuele correcties zijn té beperkt en té tijdelijk. Daarom heeft Franklin zijn methodiek verder ontwikkeld om aan de hand van woorden en beelden bewegingssensaties te beschrijven en zo een danser te stimuleren om nieuwe bewegingspatronen neurologisch te ‘verankeren’ in het lichaam.

Tip 13 | Zet leerlingen express op een plek waar ze zichzelf amper kunnen zien in de spiegel.

Heb je toch een leerling die met z’n ogen aan de spiegel plakt? En is deze staar in het ergste geval een zeer kritische blik? Neem dit dan serieus, want een constante kritische staar kan de negatieve gedachtenspiraal in gang zetten! Ook kan deze leerling blessures oplopen doordat deze teveel fixeert op het beeld in de spiegel en geen aandacht meer heeft voor prikkels en gevoelssensaties in het lichaam (Simmel, 2013). Zet deze leerling expres achter een paar andere leerlingen. Zorg dat deze leerling jou wél nog kan zien, maar dat de andere leerlingen als het ware ‘in de weg staan’ van het spiegelbeeld. Sowieso is het een goede gewoonte om af en toe de rijen te wisselen (bijvoorbeeld na iedere oefening), zodat iedereen de kans krijgt om vooraan te staan en iedereen eens achteraan of op een ‘minder zichtbare plek’ belandt.

Tip 14 | Stimuleer de leerlingen om ook danslessen te volgen waarbij het spiegelgebruik minder belangrijk of evident is.

Ook kun je leerlingen die verslaafd zijn aan hun spiegelbeeld stimuleren om specifiek lessen te gaan volgen in een dansstijl waar spiegels minder belangrijk zijn. In bijvoorbeeld hedendaagse danslessen en improvisatiedanslessen zullen spiegels al snel afgedekt worden. Ideaal dus voor leerlingen die het staren af moeten leren! Ook zakelijk gezien kan dat weer bijdragen aan jouw business wanneer je die lessen bij jouw dansschool zelf aanbiedt. Win-win!

Tip 15 | Dans vaker op een andere locatie.

De laatste tip in het rijtje ‘dansen zonder spiegel’ hebben we toch ook wel echt weer mogen ervaren tijdens de afgelopen coronacrisis: maak van de noodzaak een deugd en ga vaker buiten dansen of op een andere locatie. Dus ook ná de pandemie. Outdoor dansen zorgt niet alleen dat de spiegels weg zijn, maar creëert ook een ideale kans voor de leerlingen om niet afhankelijk te zijn van hun standaard dansomgeving. Zo creëren ze een flexibele houding en kweken ze zelfvertrouwen: eender welke locatie en eender welke situatie is ‘dansbaar’.

Tip 16 | En last but not least: praat met je leerlingen over het spiegelgebruik.

Leg aan je leerlingen uit waarom je bepaalde tips toepast en wat je wil bereiken. Wees zéér specifiek in je instructies over ‘hoe’ je wil dat de leerlingen de spiegel gebruiken en waarom (Krasnow & Wilmerding, 2015). Benoem de lijn of de vorm die ze in de spiegel kunnen zien en corrigeren en vermijd zo de kans dat ze zelf ervoor kiezen om de spiegels te gebruiken voor negatieve zelfkritiek. Benadruk ook de cruciale voordelen van kinesthetische feedback en proprioceptie. Soms vergeten we het namelijk gewoon te vermelden!

Durf ook om bewust het gesprek met de leerlingen te openen over hun gevoel nadat ze een tijdje met de spiegel gewerkt hebben. Sommige leerlingen raken bijvoorbeeld gefrustreerd wanneer hun spiegelbeeld niet overeenkomt met hun eigen verwachtingen van hun prestatie (Simmel, 2013). Als je merkt dat leerlingen negatieve gevoelens ontwikkelen door de spiegel is het belangrijk om met deze leerlingen aan de slag te gaan en te werken aan hun selectieve spiegelgebruik (Hornthal, 2018).

Tot slot: face the fear!

Wees niet bang om af en toe zelfs langdurig zonder spiegels te werken. Onderzoek toont aan dat slechts 50% van de leerlingen de spiegels mist (Radell et al., 2011). De andere helft voelt zich juist opgelucht dat ze er eens níet zijn! En voor de leerlingen die ze missen is het eigenlijk juist iets positiefs, want het legt hun zwakke plek bloot. Als ze deze overwinnen, zullen ze een enorme vooruitgang boeken. Vooral leerlingen met veel danservaring geven aan dat het hen aanmoedigt om minder kritisch te zijn op zichzelf, minder afgeleid, en dat ze meer tevreden zijn met hun lichaam (IADMS, 2019). Ga dus aan de slag met deze tips! Kies er een paar uit waarmee je wil experimenteren en observeer hoe het jouw leerlingen verder helpt.

Wij horen graag wat je ervaringen zijn met deze tips! Heeft het je geholpen? Deel dan jouw succeservaring of die van je leerlingen via een opmerking hieronder!

Heb je verder hulp nodig met dit thema, of zit je met een ander probleem? Stuur ook dan je vraag gewoon door via het contactformulier en wie weet lees je het antwoord in een volgend artikel!

Bronnen

Bergman, V. (2003). Dans in samenhang. Utrecht, Nederland: De Kunstconnectie.
Franklin, E. (2013). Dance Imagery for Technique and Performance (Second ed.). Champaign, IL: Human Kinetics.
Holmes, K. (2021, 14 juli). How to Kick Your Mirror-Gazing Habit (Because There’s No Better Time to Do It). Dancespirit.com. Geraadpleegd op 21 september 2021
Hornthal, E. (2018, 28 augustus). The dance studio mirror: Reflection vs. reflecting. Danceinforma.com. Geraadpleegd op 22 september 2021
IADMS. (2019). Mirrors in the Dance class: Help or hindrance. Geraadpleegd op 9 juli 2021.
Krasnow, D., & Wilmerding, M. V. (2015). Motor Learning and Control for Dance. Champaign, IL: Human Kinetics.
Krisch, J. A. (2021, 14 september). The Five Stages of Self-Awareness Explain What Babies See in the Mirror. Fatherly.com. Geraadpleegd op 22 september 2021
McGuire, K. (2019, 16 september). The Relationship With Your Reflection. Dancemagazine.com. Geraadpleegd op 12 juli 2021
Nicholls, C. (2021, 14 april). Is It Time to Rethink How We Use Mirrors in Dance? Dancemagazine.com. Geraadpleegd op 14 juli 2021.
Quin, E., Rafferty, S., & Tomlinson, C. (2015). Safe Dance Practice. Champaign, IL: Human Kinetics.
Radell, S. A., Adame, D. D., Cole, S. P., & Blumenkehl, N. J. (2011). The Impact of Mirrors on Body Image and Performance in High and Low Performing Female Ballet Students. Journal of Dance Medicine & Science 15(3), 108–115.
Simmel, L. (2013). Dance Medicine in Practice. Abingdon, Verenigd
Koninkrijk: Taylor & Francis.

GEZONDHEID & ANATOMIE

Er wordt steeds meer (sport-)wetenschappelijk onderzoek gedaan binnen de dans. Helaas vinden deze inzichten vaak niet direct de weg naar de praktijk. Dat is zonde! In de rubriek Gezondheid & Anatomie worden wetenschappelijke bevindingen daarom vertaald naar praktische tips die jij als dansdocent kunt toepassen binnen je lessen. Ontdek hoe je de dansprestaties van je leerlingen kunt verbeteren en hoe je blessures kunt voorkomen.