Dans is grenzeloos, maar dansers worden begrensd: visa, paspoorten en grenswachten

YOUNG DANCE PROFESSIONAL | Danser en maker Ilja kent Marokko inmiddels goed, want ze woont er al een tijdje. Maar in Casablanca, de danshoofdstad, is ze nog nooit eerder geweest. Wanneer daar een hedendaags dansfestival wordt georganiseerd, grijpt ze haar kans. Echt warm is haar welkom niet: op de eerste dag van het festival wordt haar tas met telefoon en paspoort gestolen! Dat in combinatie met de aangrijpende voorstellingen, confronteert haar met internationale grenzen en mogelijkheden. Van zichzelf, maar ook die van haar Marokkaanse vrienden.

ONLY14

Ik knipper met mijn ogen en bijt op mijn lip, maar dan bedenk ik me: deze prachtige dansers, mijn vrienden, mogen best zien wat hun voorstelling met me doet. Ik voel hoe het traantje dat over mijn wang rolt weerkaatst in de spotlight en heb het idee dat Ismael me ziet. Ik hoop het. Zijn krachtige bewegingen halen me voor het eerst sinds deze hele dag uit mijn hoofd en verbinden me met mijn gevoel.

Ik kijk hoe twee jonge mannen schreeuwen in stilte, met elke vezel in hun lijf. Onder hen op de grond liggen allerlei kledingstukken, die door onzichtbare touwtjes van de ene kant van het podium naar de andere worden getrokken. De mannen maken golvende bewegingen en ik begrijp: dit is de zee. Die kledingstukken, dat zijn de aangespoelde dromen van de ontelbare mensen die hun leven waagden naar ‘de overkant’. Zij die in bootjes stappen naar het Europese continent, slechts 14 kilometer verderop.

Op heldere dagen kun je vanuit Tanger, mijn woonplaats, Spanje zien liggen. Soms kun je zelfs de windmolens tellen. Vandaar dat de choreografie waar ik nu naar kijk de titel heeft: Only14. De maker is Mehdi Dakhan, een jonge choreograaf uit Tanger. Hij heeft met zijn eigen ogen gezien hoe dichtbij en tegelijk ver weg Spanje is voor de gemiddelde Afrikaan. Hij ziet al van kinds af aan regelmatig bootjes met wanhopige migranten die worden teruggehaald door de marine. Het zijn vaak niet alleen de dromen, die aanspoelen.

Ik zie hoe deze dansers, mijn vrienden, zich verzetten, duwen en trekken, reiken en toch terugdeinzen. Elkaar meenemen en dan weer tegenhouden. Ze willen niet weg uit Marokko, ze willen hun land niet achterlaten. Maar wat moeten ze doen, als ze al heel hun leven van iedereen horen krijgen dat alle kansen in Europa liggen? En als voor Europese compagnies werken de enige manier is om rond te komen als danser? Als dat al lukt.

Mijn nieuwe vriendin Zineb zit al een half jaar zonder werk omdat haar visum niet werd verlengd. Daardoor kon ze niet mee op de Franse tournee van de voorstelling waar ze een jaar lang veel energie in had gestopt.

Op het podium voor me kronkelt Ismael zich in allerlei bochten. Hij zit vastgebonden aan een waslijn vol Marokkaanse kledingstukken. Terwijl ik elke spier kan zien trillen, dringt het besef tot me door… Het meest waardevolle bezit dat ik ooit zal hebben is geen dure laptop of camera, niet het huis of de auto die ik later misschien kan kopen. Mijn meest waardevolle bezit is mijn Nederlandse paspoort.

En juist mijn paspoort is nu gestolen, doordat ik er even niet op lette.

PASPOORT GESTOLEN

Ik heb alle beelden teruggekeken. De beveiligingscamera’s van het pand, de social media filmpjes van de bezoekers. Het is bijna té toevallig hoe ze allemaal net in de verkeerde hoek staan afgesteld… Het enige wat je ziet is: daar sta ik nog te klappen met mijn tas hangend over mijn stoel, daar sta ik buiten de poort zonder tas. Verloren, gestolen, eerst verloren en toen gestolen?

Ja, ik was naïef, afgeleid door de voorstelling, onoplettend. Ik had gewoon veel vertrouwen in het type mens dat komt kijken naar een voorstelling tijdens een hedendaags dansfestival in Marokko. Hoe dan ook: paspoort weg. Ai.

De politie kon niks doen. Ik moest eerst een verklaring laten maken bij de Nederlandse Ambassade. In een stad 88 kilometer verderop! “En hoe kom ik daar dan zonder geld, paspoort of telefoon?” vroeg ik nog. Het had geen zin. In mijn hoofd zaten nog veel meer vragen: Hoe ga ik de weg vinden zonder navigatie in een stad waar ik nog nooit ben geweest? Hoe ga ik de taxi betalen als het ‘s nachts onveilig wordt om te lopen? Hoe kom ik weer thuis in mijn eigen stad?

Ik had mazzel dat er een hotel was dat me een kamer wilde bieden met enkel een foto van mijn paspoort. Ik had mazzel dat ik die nog ergens in een oude mail kon vinden, want ook mijn Drive kon ik niet in zonder mijn gestolen telefoon.

Niet dat ik in dat hotel vervolgens een oog dicht deed. Ik wist wel dat het goed zou komen, daar is de ambassade voor. Dat heilige eilandje waar ik met open armen ontvangen zou worden en waar men het allemaal wel eens eventjes in orde zou maken. Maar daar voelde ik me niet per sé heel veel beter bij. Dat er zelfs binnen in dit land zo’n plek bestaat waar mijn nationaliteit deuren voor me opent die voor mijn Marokkaanse vrienden dicht blijven…

Anderhalve dag later werd mijn paspoort teruggevonden. Iemand had mijn telefoon, geld en AirPods gehouden, maar mijn paspoort en bankpas toch maar ergens in het gebouw teruggelegd. Ik ben zelden zo opgelucht geweest! Want al wist ik dat het goed zou komen, zo ontaard en verloren heb ik me nooit eerder gevoeld. Maar het echte wonder was niet dat ik mijn paspoort terugvond. Het echte wonder was wat er gebeurde in de tussentijd…

Het gebeurde allemaal tijdens een dansvoorstelling in Casablanca. Een grote, chaotische stad waar ik nog niemand kende. Zodra de diefstal bekend werd was iedereen, en dan bedoel ik echt de hele zaal, direct betrokken.

Er was geen twijfel over mogelijk dat ik met de organisatie mee naar hun hotel ging om daar te eten. Dat ik meteen van iedereen geld mocht lenen. Dat iemand me persoonlijk naar een hotel bracht dat me toe zou laten zonder paspoort en erop toezag dat dat ook echt gebeurde. Dat ik de hele nacht haar telefoon bij me mocht houden ook al zat zij een half uur verderop. Dat de festivalorganisator, die toch al overliep van de stress, alles overboord gooide om met mij de beelden van de beveiligingscamera’s na te kijken. En alle video’s gemaakt door het publiek. Minuut voor minuut. Dat de directeur van een cultureel centrum, die ik nauwelijks kende, urenlang naast me zat te wachten op het politiebureau.

Ik kreeg die dag toegang tot alles wat ik nodig had, en meer. Nu voor één keer niet vanwege mijn Europese paspoort of mijn rijke witte uitstraling. Deze keer was het de dans. Ik werd met open armen ontvangen omdat ik danser was. Die dag was de dans mijn paspoort.

DANSVISUM

Voor veel Marokkaanse jongeren is dansen hun paspoort. Of eigenlijk, hun visum. Een paar dansers met wie ik werk werden met hun Shadow Team uitgenodigd voor verschillende internationale Got Talent shows. Ze reisden zo dankzij hun dans door landen waar ze anders niet welkom waren. Helaas wordt er soms gedacht dat ze alleen dáárom dansen… Om te kunnen ontsnappen uit Marokko.

Hetzelfde weekend als dat mijn paspoort gestolen wordt, woon ik een rondetafelgesprek bij tussen dansers en makers uit Marokko, Frankrijk, Spanje, België en Duitsland. Weer worden ze opgeworpen als argument, de jongens over wie ik al eerder hoorde: een groep dansers die een paar jaar geleden werd uitgenodigd om samen te werken met een choreograaf in België. Geen van hen is teruggekeerd.

Het is een politicus die het voorval aanhaalt, en zodra hij de woorden uitspreekt gaat er een golf van verontwaardiging door de Marokkaanse dansers heen. Verontwaardiging omdat er weer wordt gedaan alsof het makkelijk was voor deze dansers om hun hele leven achter te laten. Omdat er weer niet wordt gezien dat ze simpelweg weinig keuze hadden, wilden ze geld kunnen verdienen met hun dans. Ik vang dingen op als “en terecht!” en “gelukkig voor hen!” De frustratie ligt hoog. Juist omdat de kern van het gesprek is dat er zo weinig voorzieningen zijn voor dansers hier.

Twee minuten geleden gaf de Duitse Frieda, die zich hard maakt voor de dans scene in Rabat, nog een razend betoog. Over hoe belachelijk het is om alleen budget beschikbaar te stellen voor het opvoeren voorstellingen, maar nul euro voor het creëren en repeteren ervan. Laat staan een ruimte waar dat kan plaatsvinden. Begrijpt de politicus die nu deze dansers verwijt dat ze “daar zijn gebleven”, dan helemaal niets van Frieda’s punt?

Ik herken het verhaal maar al te goed. Het visum van mijn goede vriend en collega Yassine werd onlangs nog afgewezen. Hij zou met mij mee naar Nederland komen om filmopnames van mij te maken- nota bene als materiaal om in Marokko een voorstelling van te maken. Toch was de visumafdeling te bang dat hij niet terug zou keren naar Marokko. Ik heb hem nog nooit zo gebroken gezien. Hij had zoveel tijd en geld besteed aan het verzamelen van alle papieren die hij nodig had voor het visum. En dat voor een keiharde ‘nee’, die hem met weinig medeleven in zijn gezicht werd geslingerd. En waarom? Ik moest hem al overtuigen om überhaupt voor twee weken naar Nederland te willen. Geen haar op zijn hoofd die eraan denkt om daar te blijven, om zijn land en zijn familie achter te laten. Maar hij mocht geeneens Nederland in.

En dat geldt ook voor de dansers, makers en leiders die bij dit debat aanwezig zijn: zij willen helemaal niet weg! Daarom zijn ze hier bij dit gesprek, om verandering teweeg te brengen. Om steun en voorzieningen af te dwingen zodat ze niet weg hóéven. Laat de dans voor hen alsjeblieft een paspoort zijn. Niet zodat ze weg kunnen, maar zodat ze daarna terug kunnen komen met bakken vol ervaring en inspiratie. Maar vooral: met het zelfvertrouwen en doorzettingsvermogen dat je krijgt als jouw kunst serieus wordt genomen.

YOUNG DANCE PROFESSIONAL

Hoera! Je bent afgestudeerd als dansdocent. En nu?! Er gaat een nieuwe wereld voor je open. Je hebt al lang door dat de danswereld oneindig veel rollen en werkvormen kent. Maar welke past het beste bij jou? Onze Young Dance Professional laat zien dat je het allemaal niet meteen hoeft te weten. Dit jaar vertelt Ilja Geelen hoe zij op eigen tempo dans herontdekt zonder de regels van een opleiding. Al dansend, docerend, makend, ondernemend en onderzoekend reist ze naar onder andere Frankrijk en Marokko. Daarvoor verbreedt zij letterlijk haar horizon.

Lees ook...