6 tools om emotionele ontlading te stimuleren in jouw danslessen
Rosa en Jon. Fotograaf: Rita Kuenen.
WERKPLEZIER & DIDACTIEK | Dansen als uitlaatklep. Dit ervaart Rosa Poels in lessen van de Noorse choreograaf Jon Ole Olstad. In zijn danslessen kan ze haar emoties verwerken zonder erover te hoeven praten. Ze is daar zo van onder de indruk dat ze haar masterscriptie erover schreef. In dit artikel deelt ze de uitkomsten van haar onderzoek om jou als dansdocent te inspireren. Lees verder voor 6 tips om het therapeutische effect van dans te stimuleren tijdens jouw danslessen.
Dans: een uitlaatklep voor emoties
Op een koude winteravond sta ik in een donkere, ondergrondse dansstudio in Londen. Met mijn ogen dicht neem ik de pianoklanken en zang van Donny Hathaway in mij op. Terwijl ik diep inadem omdat de choreografie bijna begint, roept Jon Ole Olstad “For yourself!”. Zijn woorden raken mij diep en ik begin te dansen.
Met mijn ogen nog steeds gesloten drop ik mijn bovenlichaam en arch ik naar het plafond terwijl ik met mijn armen om de beurt nog verder omhoog reik. Ik geef mij over aan de zwaartekracht en laat mezelf op de grond vallen. Hierna volgt er een lang grondstuk met aantrekken en afstoten, gevolgd door verschillende rolls, tot ik mijzelf met een arch weer omhoog laat gaan. Ik geef mij over aan de muziek en Olstad’s “Go, go, go!” laat mij boven mezelf uitstijgen.
Pas wanneer de choreografie uitgedanst is word ik mij weer bewust van de studio en de andere dansers die aan de zijkant staan te kijken. Ik voel een ontlading. Ik barst in tranen uit, niet wetende waarom ik plots zo emotioneel ben…
Het emotioneel ontladen zoals ik deed tijdens deze dansles van Jon Ole Olstad in Londen, geeft voor mij een diepere betekenis aan dans. Vanaf het moment dat ik in 2017 deze Noorse choreograaf in hedendaagse dans zag optreden, tijdens een dansfestival in Zuid-Italië, wist ik dat ik zijn lessen moest gaan volgen. Zijn onbevangenheid als danser, volledige overgave aan de muziek en emotionaliteit, gecombineerd met technisch uitdagende bewegingen… Het raakte mij diep!
De connectie die ik voel tussen mijn emoties en lichaam bij het dansen van zijn choreografieën drijft mij ertoe om zo vaak mogelijk zijn lessen te volgen. Dans krijgt voor mij dan de vorm van een soort therapie. Ik kan diepgewortelde gevoelens en emoties die niet worden uitgesproken een plek geven, ze eruit dansen. Dit is iets wat ik in zekere mate van kinds af aan heb ervaren. Het heeft mij gemotiveerd om mijn eigen passie voor dans als docent over te dragen op anderen, zodat ook zij kunnen ervaren hoe fijn en waardevol het is om te dansen. De emotionele ontlading die ik in Jon Ole Olstad’s lessen ervaar is echter sterker dan die ik uit andere lessen ken. Waar komt dit vandaan? Wat is het in Olstad’s choreografieën, of in zijn manier van lesgeven, dat deze emotionele ontlading bij mij opwekt?
Deze vragen en ervaringen inspireerden mij om me voor mijn scriptie voor de master Contemporary Theatre, Dance and Dramaturgy aan de Universiteit Utrecht in 2020/2021 te verdiepen in Jon Ole Olstad als choreograaf én als docent. Dit heb ik gedaan door Olstad te interviewen en door video-opnames van mijzelf in zijn danslessen te analyseren. Dit leidde tot mooie inzichten over hoe wij als dansdocenten onze leerlingen kunnen begeleiden in het ervaren van dans als emotionele uitlaatklep. Deze inzichten deel ik graag met mijn collega’s!
Wie is Jon Ole Ostad?
Jon Ole Olstad is een Noorse choreograaf in hedendaagse dans, die zijn dansopleiding volgde aan de nationale academie voor de kunsten in Oslo, met een specialisatie in jazzdans. Na zijn afstuderen werkte hij onder andere als danser voor Ohad Naharin en Nederlands Dans Theater (NDT).
Tijdens zijn tijd bij NDT kwam hij meer in contact met improvisatie en performde hij voor het eerst een zelf gecreëerde solo: And We Already Knew The Names. In deze solo liet hij zich door middel van improvisatie leiden door de muziek en zijn emoties. Het was voor hem een manier om de relatiebreuk met zijn eerste liefde te verwerken. Olstad liet zich van zijn meest kwetsbare kant zien aan het publiek: zij waren getuige van zijn eerste reactie op het weerzien met beelden van zijn ex, die hij na hun relatiebreuk niet meer had bekeken.
Vooraf aan zijn dans stelde Olstad het publiek een aantal vragen over de liefde, die zij moesten beantwoorden door hun hand op te steken. Hij eindigde met de vraag: “Raise your hand if you’ve ever been in love with someone and that person ended up changing who you are as a person, but at the same time ended up breaking something inside you.”
De manier waarop Olstad zich kwetsbaar opstelde tegenover zijn publiek typeert hem als danser en choreograaf. Hij geeft zich altijd volledig over aan de muziek, werkt veel vanuit improvisatie en een eigen invulling van vastgestelde bewegingen en gebruikt dans om diepgewortelde gevoelens te uiten. Deze lijn trekt hij door in zijn docentschap.
De danslessen van Olstad
Wanneer Jon Ole Olstad lesgeeft, creëert hij vanaf het begin een veilige omgeving voor zijn dansers. Tijdens een korte introductie stelt hij zichzelf voor en vertelt hij dat vooral het genieten en overgeven aan dans centraal staat. Hij zegt dan vaak dingen als: “Don’t be afraid of feeling, don’t be afraid of living” of “Enjoy the music, enjoy your breath”. Daarmee benadrukt hij dat de ademhaling belangrijk is, je naar je eigen lichaam moet luisteren en dat niets fout is.
Hij vraagt wie zijn lessen nog niet eerder hebben gevolgd en legt uit wat zij van de opwarming kunnen verwachten. Die begint met gesloten ogen in een parallelle eerste positie en de focus ligt op de connectie van de ademhaling met het lichaam. Alle bewegingssequenties herhalen zich vier keer, zodat je de volgorde steeds beter onder de knie krijgt en je groter kunt bewegen. De bewegingen bestaan vooral uit een variatie van arches en curls waarbij het verlengen van het lichaam centraal staat. Er wordt veel gewerkt aan techniek en flexibiliteit.
Tijdens de opwarming komt hij terug op wat hij in de introductie van de les heeft gezegd., Daardoor komen zijn aanwijzingen meer in het lichaam van de dansers terug. Hij benoemt tijdens welke bewegingen je in- of uitademt, knipt in zijn vingers en klapt om de aanzet van bewegingen te benadrukken. Ook complimenteert hij dansers individueel en in het algemeen. Hij lacht, juicht, gaapt en zucht. En dat allemaal terwijl hij ook de warming-up meedoet en de bewegingen benoemt. Zo motiveert hij zijn dansers om uit hun hoofd te komen, hun hart te openen en met hem te lachen en genieten van dans. Je voelt je gezien en betrokken in zijn les. Aan het einde van de warming-up voel ik me altijd een stuk langer, opener er meer ontspannen.
Wanneer hij begint met het aanleren van de choreografie, ligt de focus allereerst op het leren kennen van de bewegingen. Deze zijn in eerste instantie clean en specifiek, maar naarmate je ze vaker danst worden de bewegingen steeds vrijer. Olstad’s bewegingsvocabulaire bestaat voornamelijk uit grote, verlengende bewegingen met contrasterend collapses: aantrekken en afstoten. Er is een variatie tussen bewegingen waarbij je soms jouw lichaam technisch aanstuurt tot uiterste vormen, en je je soms overgeeft aan de zwaartekracht.
Dat Olstad zich tijdens het choreograferen laat leiden door de muziek, wordt duidelijk wanneer hij de muzikaliteit aanleert. De collapses zijn duidelijk voelbaar op de climax van de muziek en de intensiteit van de bewegingen sluit aan op de boodschap van het nummer. Het is deze combinatie van muzikaliteit en bewegingsintensiteit die zorgt dat er een emotionele ontlading kan ontstaan. Wat daarbij echter wel van belang is, is dat je je als danser kwetsbaar op durft te stellen. Olstad stimuleert dit door volledig zichzelf te zijn en echt een connectie met zijn dansers te maken. Hij spreekt ze aan, ziet iedereen en corrigeert waar nodig. Ook deelt hij wat een nummer voor hem betekent. Dit samen vormt een belangrijke basis voor de veilige omgeving die hij creëert.
Door deze sfeer durf ik mij als danser in zijn les te laten gaan. Ik dans met mijn ogen dicht en ben niet bezig met het visuele plaatje, maar met hoe het voelt. Als ik Olstad dan woorden als “For yourself” of “Open your heart” hoor uitspreken, raakt dat iets in mij waardoor ik tot een emotionele ontlading kom.
6 tips voor dansdocenten
Door het analyseren van Olstad’s didactische vaardigheden, zijn choreografieën en mijn eigen dansvideo’s ben ik tot een aantal tools gekomen. Deze helpen mij als dansdocent om het ervaren van dans als emotionele uitlaatklep te stimuleren bij mijn leerlingen. Ik zet ze hieronder op een rijtje:
1 | Creëer een veilige omgeving in jouw lessen.
Laat merken dat je iedereen in jouw les hebt gezien. Dit kan zijn door hen te begroeten, een vraag te laten stellen of beantwoorden en hen individueel te complimenteren of corrigeren. Neem als doel van je les het genieten van dans en benoem dat! Leg uit dat daarom niets fout is. Laat ook merken dat jij zelf van de dansles geniet. Je zult merken dat door jouw lachen, grappen en overgave de leerlingen mee zullen gaan in jouw enthousiaste sfeer.
2 | Stel jezelf als docent kwetsbaar op.
Bijvoorbeeld door te delen wat een nummer of dans voor jou betekent, zoals Jon dat deed bij zijn solo And We Already Knew The Names. Op die manier nodig je je leerlingen uit om zich ook kwetsbaar op te stellen. Zij durven dit eerder als zij zien dat de docent dat ook doet. Je kunt dan daarna de leerlingen ook vragen naar welke muzieknummers voor hen een emotionele lading hebben, en wellicht die eens in je lessen gebruiken en/of hen daarop laten improviseren.
3 | Laat je tijdens het maken van een choreografie leiden door de muziek.
Neem een nummer dat jou raakt. Wat vertelt de muziek jou? Hoe ontstaat er hierdoor een verbinding tussen jouw lichaam en emoties? Probeer daarbij de muzikale opbouw terug te laten komen in jouw choreografie en breng deze tijdens jouw les onder woorden. Daarnaast helpt het als de choreografie conditioneel uitdagend is en uit grote bewegingen bestaat waarin het hele lichaam betrokken is, zodat leerlingen nog meer in hun lichaam komen.
4 | Laat je leerlingen (af en toe) met hun ogen dicht dansen.
Op die manier leren ze vanuit het gevoel van een beweging te dansen en niet vanuit een visueel plaatje. Het kan ook helpen de spiegel te verbergen achter gordijnen of van front te wisselen zodat ze de spiegel niet zien. Je kunt ze eerst laten oefenen met het blind dansen door met een improvisatie-oefening te beginnen waarbij ze geen passen hoeven te onthouden. Later kun je ze de choreografie met de ogen dicht laten dansen, als ze volledig op zichzelf kunnen vertrouwen met de volgorde en niet hoeven te spieken bij de anderen.
5 | Maak je leerlingen bewust van het gebruik van hun ademhaling.
De ademhaling vormt een sterke verbinding tussen het lichaam en emoties. Door hier vanaf het begin van de les op te focussen, met name tijdens de warming-up, gaat het natuurlijker voelen om bewust te blijven van de ademhaling tijdens het dansen van een choreografie. Benoem wanneer er in- en uitgeademd wordt en hoe dit helpt om het verlengen van het lichaam te bevorderen.
6 | Leer je leerlingen om zich over te geven aan de choreografie.
Door leerlingen de vrijheid te geven hun eigen interpretatie van de choreografie te dansen gaan ze meer uit hun hoofd en meer in hun lichaam. Zo ontstaat er ruimte voor het bewust beleven van hun eigen emoties. Geef ze de vrijheid om (deels) te improviseren en bewegingen naar hun eigen lichaam aan te passen. Laat ze dit samen met jou oefenen tijdens de uitleg. Het gevoel en de beleving van het dansen zijn belangrijker dan de perfecte uitvoering van de techniek. Wanneer ze dit begrijpen en zich durven te laten leiden door de choreografie, de muziek en hun eigen impulsen, ontstaat er ruimte voor emotionele ontlading.
Een inspiratiebron voor mijn eigen docentschap
Het toepassen van al deze tips is natuurlijk een proces. Een leertraject waar ik zelf volop mee bezig ben. Wanneer ik Jon Ole Olstad’s lessen volg blijf ik leren, zowel op dans- als didactisch vlak. En het toepassen van deze tools in mijn eigen danslessen gaat de ene keer beter dan de andere, afhankelijk van de dans die ik maak, maar ook van de leerlingen aan wie ik lesgeef. Maar als mijn leerlingen net als ik na de les met een gelukkig en opgelucht gevoel naar huis gaan, is mijn lesdoel bereikt.
Bronnen
Olstad, J. O. [Jon Ole Olstad]. (2013, 23 mei). And we already knew the names [Video]. Youtube. Geraadpleegd op 21 maart 2021.
Poels, R. (2021). Emotional release in Jon Ole Olstad’s choreographies: Kinesthetic experiences through a dancer’s perspective [Masterscriptie, Utrecht University]. UU Theses Repository. Geraadpleegd op 20 juni 2022.
WERKPLEZIER & DIDACTIEK
Over één ding zijn dansdocenten het allemaal eens: wat een uitdagend en veelzijdig beroep hebben wij! Door middel van dans kunnen wij leerlingen begeleiden in hun algemene leerproces. Aan de hand van verschillende didactische werkwijzen leren we ze elke keer dat stapje meer. En dat geeft ons voldoening. Als dansdocent sta je er echter meestal alleen voor. Het is vaak creatief zoeken naar oplossingen voor de problemen waar je tegenaan loopt. Hoe bereid je je schooljaar voor? Hoe ga je te werk binnen verschillende contexten? Hoe gaan we de eindvoorstelling vormgeven? Maar vooral… Hoe behoud ik plezier in mijn beroep? Dat alles lees je in de rubriek ‘Werkplezier & Didactiek’!
Rosa Poels
Rosa Poels is redacteur voor de rubrieken ‘In the spotlight’ en ‘Internationaal Dansonderzoek’. In 2021 behaalde zij haar master Contemporary Theatre, Dance and Dramaturgy aan Universiteit Utrecht. Daarvoor studeerde ze Algemene Cultuurwetenschappen aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Tijdens deze studies ontwikkelde zij een passie voor schrijven. Dansen doet ze al heel haar leven in de dansschool van haar moeder: Dizzy Dance in Venray. Sinds 2013 geeft Rosa daar ook met veel plezier danslessen aan jongeren. In 2020 behaalde ze de verklaring van bekwaamheid als Jazz dansdocent bij Dansbelang NBDO. In haar schrijven, lesgeven en dramaturgie streeft zij naar een verbinding tussen theorie en praktijk.