In de spotlight: docent dansimprovisatie Fernanda Silva
Fotograaf: Anna Fransen.
INTERVIEW | Fernanda Silva (32 jaar) uit Arnhem geeft les in de Groovement™ methode. Dat is een door haarzelf ontwikkelde methodiek voor dansimprovisatie. Ze studeerde Dans aan ArtEZ en is nu de master Dance Movement Therapy van Codarts aan het afronden. In dit interview vertelt ze over haar switch van klassiek naar hedendaagse dans. En over hoe het herstel van haar heupoperaties leidde tot nog een switch: van danser naar docent én danstherapeut.
Hoe oud was jij toen jij je eerste danspassen deed?
Dat was toen ik vijf jaar was, in Lissabon. Het was in een privé muziekschool waar mijn moeder zelf fluitlessen gaf. Ze hadden daar ook twee dansstudio’s, waar twee keer per week danslessen werden gegeven aan kinderen. Mijn ouders hebben mij daar met mijn tweelingzus naartoe gestuurd, omdat wij veel te veel energie hadden. Dus ze hoopten dat we die daar een beetje kwijt konden! Dat werkte…
De speelse kinderlessen maakten al snel plaats voor serieuze klassieke barre. Mijn zus en ik hebben daarna, vanaf dat we 10 jaar oud waren, samen klassieke dans gestudeerd aan het conservatorium in Portugal. Daarna moest mijn zus helaas stoppen door een blessure, maar ik ging door en verhuisde naar Nederland om hier dans te studeren.
Het grappige is dat mijn danscarrière dus al improviserend begon, want dat is nu mijn specialisme. Maar in de tussentijd had ik heel lang niets met improvisatie! Als ik al eens improviseerde dan betekende dat voor mij alleen maar: zo snel mogelijk bekende pasjes achter elkaar puzzelen. Pas laat in mijn dansopleiding, toen ik voor het eerst Gaga lessen volgde, viel het kwartje. Toen pas kreeg ik echt het bewustzijn en de maturity om te improviseren. En dat liet me nooit meer los!
Waar heb je je dansopleiding gedaan?
Ik heb de opleiding Danser/Maker gedaan op ArtEZ in Arnhem (nu Dance Artist, red). Dat was een hele andere omgeving dan ik gewend was van de klassieke wereld! Qua stijl, maar ook qua benadering. Ergens helemaal in het begin van mijn opleiding op ArtEZ kreeg ik feedback die altijd is blijven hangen. Die kwam van Marta Nejm, mijn balletdocent, mentor en repetitor. Zij zei: “Focus op de sensatie en niet op de vorm.”
Dat zei ze omdat ik vanuit mijn training in klassieke ballet zo op esthetiek gericht was. In hedendaagse dans heb je ook stukken die echt gericht zijn op vorm, maar gaat het toch vooral om: wat is de kwaliteit van jouw beweging? Dat veranderde de manier waarop ik ging werken. En ik ging ook op zoek naar: wat maakt mij ‘Fernanda’, en niet gewoon zomaar een danser met goede techniek?
Welke dansdocent heeft de meeste invloed gehad op de dansdocent die jij bent geworden?
Dat is niet zozeer één docent, maar meer een methodiek. Namelijk: Gaga. Op ArtEZ kregen wij Gaga lessen van verschillende gastdocenten. Dat was in mijn derde en vierde jaar. Dat waren pittige jaren, want ik had net mijn eerste heupoperatie achter de rug en zat middenin mijn revalidatie. Mijn zelfbeeld en zelfvertrouwen waren superlaag en ik had ook heel veel pijn. Maar toch met Gaga had je soms van die momenten: “Laten we samen aftellen. 10, 9, 8…” En je zet door! Je verhoogt je uithoudingsvermogen. En je werkt in Gaga ook veel met het bekken, zoekt zachtheid en een floating kwaliteit. Er was iets dat zich toen voor mij heeft geopend. En het was ook voor mij de eerste improvisatiemethode die mij aansprak.
Ook de methodiek van Hofesh Shechter heeft mij geïnspireerd. Ik heb verschillende workshops gevolgd van zijn dansers. Daarin heb je niet alleen improvisatie maar ook een stukje repertoire. En die bewegingstaal, die alignment van de rug die zij hebben… Het bekken en de schouders zijn wel boven elkaar, maar met je wervelkolom maak je een soort c-shape. En hoe je daarbij je benen gebruikt, dat voelde voor mij ineens zo stevig! Die techniek hielp me te herstellen van mijn heupoperaties.
Waarom moest je aan je heupen geopereerd worden?
In 2012, toen ik op ArtEZ studeerde, heb ik mijn rechterheup moeten laten opereren omdat die overbelast was. Precies een jaar later moest ook mijn linkerheup geopereerd worden. Want de symptomen van overbelasting begonnen in de rechterheup, en vervolgens ging de linkerheup compenseren en raakte die ook overbelast. Het was een echte dansblessure, vanuit de klassieke esthetiek. Als je zo vormgericht werkt met de spiegel, en je lichaam in vormen forceert die het niet aankan… Vooral het forceren van die 180 graden uitdraai kan echt veel kapot maken. Er zijn veel knieblessures in de balletwereld, maar bij mij werden mijn heupen het slachtoffer.
Op welke prestatie ben je het meest trots?
De ontwikkeling van Groovement™ vanuit de tegenslag van die blessure! Dat is een methodiek voor dansimprovisatie die ik zelf heb ontwikkeld. Soms maak ik als flauw grapje dat ik niet operated was maar upgraded. Omdat ik vooral op psychologisch vlak echt heb geleerd mijn lichaam te respecteren. Ik was heel geduldig en heb voorzichtig maar stevig opgebouwd. In kracht, maar ook in het vinden van danskwaliteiten en werkwijzen om mijn lichaam minder te forceren. Daardoor ben ik honderd procent teruggekomen als danser.
Maar het was een lange revalidatie, en het was lang niet duidelijk hoe sterk ik terug zou komen. Ik ben in die periode gaan kijken van: hoe kan ik mijn lichaam opnieuw ontdekken? En welke nieuwe bewegingspatronen kan ik ontwikkelen die duurzaam zijn? Zodat ik nog heel lang met mijn danscarrière door kan gaan. Dus ik heb voor mijzelf echt nieuwe patronen gecreëerd: minder vormgericht en meer gericht op sensatie. Zo van: wat voelt mijn lichaam, en hoe kan ik dat onderhouden?
Toen ik die ontdekkingen met mede-dansers begon te delen bleek dat iedereen daar baat bij had. Daarna deelde ik het met amateurdansers, en daarna ook als workshop voor andere doelgroepen. Zoals middelbare scholieren, beeldend kunstenaars en in de geestelijke gezondheidszorg. En ja, toen dacht ik: oké, dit is een methodiek!
Maar je had geen docentenopleiding gedaan. Waar heb je leren lesgeven?
Er zit veel eigen onderzoek achter Groovement. Dat heb ik kunnen doen met steun van provincie Gelderland. Dat was een tweejarig ontwikkelingstraject, waarin ik naast subsidie ook artistieke en zakelijke begeleiding kreeg. Daardoor kon ik me diepgaand met de opbouw van de danslessen bezighouden. Zo kon ik de elementen en de onderlinge samenhang ertussen echt verfijnen. En daar zit dus ook een basis achter van bestaande methodieken, zoals Gaga van Ohad Naharin, en door Hofesh Shechter. Gecombineerd met mijn eigen ervaringen van hoe je je lichaam vooral niét moet behandelen!
Inmiddels ben ik ook bijna klaar met de master Dance Movement Therapy aan Codarts in Rotterdam. Daar heb ik geleerd hoe je mensen het gevoel geeft dat ze gezien worden, zonder dat je te imponerend wordt. Hoe creëer je ruimte? Hoe creëer je vertrouwen in een groep? Vooral in een open les als Groovement, waar de groepssamenstelling elke week anders is, is die sociale veiligheid heel belangrijk. En het is dansimprovisatie, voor sommige mensen is dat super eng! Ik probeer er daarom voor te zorgen dat binnen de eerste vijftien minuten iedereen zich op hun gemak voelt. En dat heb ik ook deels geleerd op de master: hoe laat je zien dat alles is toegestaan en bied je tegelijk toch kaders van wat je wilt?
Aan welke leerdoelen werk je in jouw Groovement lessen?
Groovement begint vanuit het idee: nothing to prove, nothing to achieve, only to enjoy. Om te zorgen dat je die prestatiedruk vermindert, en dat je juist daardoor zoveel uit jezelf kunt halen. Elke les heeft een eigen opbouw en afbouw, en is onafhankelijk van een langer lopend ontwikkelplan. Je kunt dus elke dansles los instappen. Iedereen kan op eigen niveau meedoen, met of zonder technische dansachtergrond. Omdat het sensatiegericht is.
Ik werk veel met beelden, die iedereen zelf mag invullen. En dan dus niet het beeld van een perfecte balletvorm die er bij iedereen hetzelfde uit moet zien… Maar juist een beeld van iets heel anders, buiten dans, als inspiratie. En iets dat gericht is op gevoel, niet op de buitenkant. Denk aan beelden als een ruimte vol bubbels, een lichaam als kauwgom, een zachte crème op je huid… Dat beschrijf ik, maar ziet er in ieders hoofd toch net anders uit. En dat is ook de bedoeling! Iedereen mag zelf fantaseren, verbeelden en dat naar dans vertalen.
Maar er zijn zeker ook vaste elementen die steeds terugkomen. Namelijk: zachtheid, driedimensionaliteit, gegrondheid en articulatie. En natuurlijk afwisseling in energie, dynamiek, ruimte en kracht, en stamina - ieder op diens eigen niveau. Het is ook echt een training, we staan tijdens de les niet stil en blijven onszelf uitdagen!
Als je geen danser of dansdocent zou zijn geworden, welk vakgebied zou jij dan hebben gekozen?
Psycholoog. Dat heb ik altijd willen worden. Maar daar heb ik lang niks mee gedaan, omdat ik liever héél goed wilde zijn in één ding, dan redelijk goed in meerdere dingen. Maar sinds kort combineer ik dans en psychologie dus juist wél!
Ook die verandering komt voort uit mijn eigen ervaring, maar dan positief. Al in 2018 voelde ik me minder betrokken met zelf uitvoeren als danser. En toch stond ik steeds in de sportschool. Niet zozeer voor de esthetiek, om er fit uit te zien of om te zorgen dat ik nog een atletische dansvorm heb. Maar meer voor mijzelf, want door te bewegen creëer ik mijn endorfine en het is goed voor mijn mentale welzijn. Daar wilde ik meer over weten, en ik wilde dat met meer mensen delen. Vandaar dat ik danstherapie ben gaan studeren en mezelf steeds meer beweeg richting dans en welzijn.
Hoe combineer je Groovement en danstherapie?
Toen ik de master begon, dacht ik: ik ga Groovement inzetten als danstherapie. Maar al snel leerde ik dat danstherapie veel breder is dan ik dacht! Toch heb ik in mijn werk als therapeut veel aan de kernelementen van Groovement. Want die elementen, bijvoorbeeld zachtheid, kan je ook psychologisch benaderen: hoe kan ik minder eisen van mezelf? En meer empathisch naar mezelf kijken? Met articulatie ook: hoe kan je flexibel en veerbaar zijn in het leven? Met gegrondheid: hoe sta je stil bij wat je voelt? En tot slot driedimensionaliteit: hoe kun je dingen vanuit verschillende perspectieven bekijken? Dus ik maak steeds meer de vertaalslag maken van Groovement als fysieke activiteit naar iets dat bijdraagt aan het mentale welzijn van allerlei mensen.
Een voorbeeld daarvan is het project Aangeraakt waaraan ik vorig jaar meedeed als choreograaf. Het was een project van Clara Peeters en Lotte Haase, twee studenten van de master Kunsteducatie van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. . Daarin kreeg ik de mooie taak om duetten te choreograferen tussen kankerpatiënten en hun naasten. Ik begeleidde hen om samen te bewegen, rondom een zelf gekozen thema. Het was niet bedoeld als therapie, maar mijn kennis van danstherapie was natuurlijk wel heel waardevol in die kwetsbare setting! Door te dansen konden de patiënten en hun partner, familielid of vriend(in) op een andere manier bezig zijn met hun verwerkingsproces.
Wat is jouw grootste droom?
Dat Groovement net zo populair en toegankelijk wordt als yoga. Iets dat allerlei mensen, in alle hoekjes van de wereld, doen voor hun mentale en fysieke welzijn. Een zachte benadering van lichaam en geest die overal volop wordt aangeboden, toegankelijk voor iedereen!
En ik zou echt een supergroot Groovement netwerk willen hebben, waarin het lichaam het startpunt is voor kunst, onderwijs, welzijn… Dat mensen die in welke sector dan ook meer belichaming willen, weten dat ze bij mij, of tegen die tijd bij ons, kunnen zijn. En dat de denkwijze van Groovement dan kan worden ingezet voor inter- en multidisciplinaire projecten. Of een startpunt vormt om discussies te hebben over welzijn en hoe we dat vanuit ons lichaam kunnen creëren.
Omdat ik met Groovement ook steeds meer stagiairs heb, ben ik ook meer bezig met het onderwijs. Hoe kan er ook daar meer aandacht komen voor het lichaam? En kan die prestatiedruk eraf? In het dansonderwijs, maar uiteindelijk ook daarbuiten. Want ik zie dat het hele onderwijssysteem te veel is ingericht op presteren… En ik denk dat iedereen juist veel beter presteert zónder die druk. En met meer respect voor je eigen lichaam, en zorg voor de fysieke en mentale belasting.
Welke tip zou je willen geven aan jonge dansdocenten?
Respecteer de grenzen van jouw studenten en vertrouw erop dat ze doen wat ze kunnen. Luister ook altijd goed naar je eigen lichaam, en gebruik dat als informatiebron. Die informatie kun je doorgeven! Ik geloof dat als je jouw eigen lichaam goed kent, je jouw kennis ook beter kunt overdragen.
IN DE SPOTLIGHT
Dansdocent ben je omdat het je passie is, maar wat meer respect en erkenning zou ook fijn zijn. Toch? Daarom interviewen wij regelmatig leden van Dansdocent.nu om hen in de schijnwerpers te zetten en de aandacht te geven die zij verdienen. We vragen hen waarom ze dansdocent zijn geworden, hoe ze het ervaren en wat ze nog zouden willen meemaken. Ook interviewen we regelmatig vooraanstaande en populaire dansdocenten. Laat je inspireren door deze mooie mensen!
Ilja Geelen
Ilja Geelen is nieuwsredacteur, eindredacteur en redacteur ‘Young Dance Professional’. In 2019 studeerde ze af aan de bacheloropleiding Docent Dans bij ArtEZ in Arnhem. Daarna volgde ze de master Culturele Antropologie en Ontwikkelingsstudies aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, waarvan ze in juni 2021 is afgestudeerd. Tijdens haar masterstudie gaf ze les in modern jazz aan leerlingen tussen de 6 en 60 jaar oud, en schoolde ze zich bij tot jeugdtrainer boulderen in een indoor klimhal. Voor ons schrijft ze over de uitdagingen die ze tegenkomt tijdens haar eerste projecten als dansdocent-antropoloog in onder andere Frankrijk en Marokko.