Lynn Kosakoy doet onderzoek naar ‘Dansant Burgerschap’. Fotograaf: Marcel Krijgsman.

WERKPLEZIER & DIDACTIEK | Teamwork makes the dream work! Als je naar een dansvoorstelling toewerkt of meedoet aan een danswedstrijd, wil je dat jouw dansers zich van hun beste kant laten zien. Samenwerken en het uitstralen van een geheel zijn daarbij enorm belangrijk. Werken aan groepsdynamiek door middel van ‘fysiek aanvoelen’ kan uitkomst bieden! In dit artikel vertelt Lynn Kosakoy hoe je dit traint aan de hand van de viewpoints techniek. Met drie voorbeeldoefeningen waarmee je direct aan de slag kan!

Hoe gaat het met jouw dansteam?

Misschien heb je als dansdocent wel eens te maken gehad met een groep waarbij er onderlinge spanningen zijn. Dat kan leiden tot onbegrip tussen leerlingen, een gebrek aan samenwerking, of zelfs het compleet missen van synergie in een groep. Het zorgt voor een negatieve sfeer in de dansles, terwijl je juist een ontspannen sfeer wil. Bij het repeteren voor een dansvoorstelling of trainen van een wedstrijdgroep is het nóg belangrijker dat de dansers goed kunnen samenwerken en op elkaar zijn ingespeeld.

Zelf heb ik meerdere keren met een urban danscrew gewerkt aan de groepsdynamiek. Niet per se omdat er een negatieve sfeer was in de groep, maar vanuit de vraag om de synergie, ofwel teamwork, in de groep te trainen en verbeteren. Aan de hand van fysieke oefeningen speelde ik in op hun samenwerkingsvermogen, fysiek bewustzijn naar elkaar toe, en wederzijds begrip en respect. Naderhand gaven de dansers zelf aan elkaar beter te begrijpen, wat resulteerde in een betere samenwerking op het podium. Wat bleek? Op het juryrapport van de wedstrijdjury scoorden zij hoog op synchroniciteit en samenwerking!

Je kunt uiteraard ook aan teambuilding doen door de dansers veel met elkaar te laten praten en delen. Maar laten we wel wezen, ze komen natuurlijk om te dansen en bewegen! Daarom leg ik je in dit artikel uit op welke manieren je dans en beweging kunt inzetten om aan de groepsdynamiek van je dansgroep te werken. Zodat ook jij zo’n winning team kunt bouwen.

‘Fysiek aanvoelen’

Binnen teambuilding draait het onder andere om fysiek aanvoelen. Vooral bij een danscrew of dansgezelschap! Want hoe je het ook went of keert, binnen dans ben je in ieder opzicht met je eigen lijf bezig. Je gebruikt je lichaam als communicatiemiddel - zonder daarvoor woorden te gebruiken.

Als danser in een crew of gezelschap verbind je jezelf als het ware met de andere dansers. Zo’n verbinding tussen dansers wordt door bewegingswetenschapper Nico de Vos (2014) ‘intercorporaliteit’ genoemd. Aan deze verhoudingen en verbindingen tussen lichamen en mensen zit volgens hem een fysiek aspect en een relationeel aspect verbonden. Dat wil zeggen dat dans, naast bewegen met het lichaam en fysiek contact, óók gaat over saamhorigheid en het vormen van een geheel. Dans is dus meer dan alleen het uitvoeren van danspassen, maar gaat juist ook over samenzijn, samen dansen en het elkaar daarin kunnen ‘aanvoelen’.

“Intercorporaliteit in de hedendaagse danskunstpraktijk kan filosofisch begrepen worden als een diepe lichamelijke verbondenheid in beweging, in materiële en gevoelsmatige zin.”

— Nico de Vos (2014, p. 221)

Zo kan je in een dans een prachtige duet hebben vol met fysiek contact, maar het komt het beste tot zijn recht wanneer de dansers in kwestie een verbinding maken met elkaar die boven het fysieke uitstijgt. Noem het chemie of synergie. Ik noem het liever ‘fysiek aanvoelen’. Dit kun je oefenen en trainen door middel van de viewpoints techniek!

Gebruik de viewpoints techniek!

Viewpoints is een intuïtieve theatertechniek die zijn oorsprong vindt in de danswereld, met name dansimprovisatie en compositie. De Amerikaanse danseres en choreografe Mary Overlie was rond 1978 de eerste die viewpoints bedacht en gebruikte om dans te maken en analyseren. Zij ging uit van zes focuspunten: ruimte, vorm, tijd, emotie, beweging en verhaal. In 1987 maakten theatermaaksters Anne Bogart en Tina Landau de officiële vertaling naar theater aan de hand van negen fysieke en vijf vocale focuspunten (Hunter, 2019).

De negen fysieke focuspunten zijn: tempo, duur, herhaling, vorm, gebaar, topografie (vloerpatronen in de ruimte), architectuur (waaruit de ruimte is opgebouwd qua materiaal en vormen en hoe dit te vertalen naar je eigen lichaam), ruimtelijke relatie en kinesthetisch reageren. Hiervan zijn de eerste drie viewpoints dus gericht op ‘tijd’ en de overige zes viewpoints op ‘ruimte’. Een viewpoint kun je in een oefening, training of regieaanwijzing apart inzetten of combineren met een of meerdere viewpoints voor meer dimensie.

De vijf vocale focuspunten zijn: toonhoogte, dynamiek (de hardheid of zachtheid van geluid), versnelling (of vertraging), stilte en klankkleur (‘textuur’ of kwaliteit van geluid). Deze focuspunten zijn vooral belangrijk binnen theater, wanneer er wordt gewerkt met tekst of geluiden. Voor dans is het niet relevant, omdat we in de meeste gevallen communiceren met ons lichaam zonder woorden of geluid te gebruiken.

De techniek, zoals we deze nu kennen, wordt enerzijds gebruikt voor het geven van regieaanwijzingen en anderzijds voor het fysiek trainen van acteurs. Maar de negen fysieke focuspunten kun je ook goed gebruiken om dansers te trainen en hun synergie te verbeteren!

Bij dansers gaat improviseren bijvoorbeeld vaak op de automatische piloot. Zo dans ik als er muziek aan staat automatisch op het ritme van de muziek, zonder dat ik nadenk over wat ik precies doe. Met viewpoints leer je bewuster te worden van jezelf en je bewegingsimpulsen. Daarnaast maakt viewpoints je ook bewust van de andere dansers en de ruimte om je heen door samen te ‘spelen’ en op elkaar en de ruimte te reageren.

De viewpoints techniek gaat dus uit van de fysieke relaties tussen individuen onderling, en individuen in relatie tot de ruimte. Om die reden is een viewpoints training uitermate geschikt om het fysiek aanvoelen van de dansers in je dansgroep te bevorderen (Bogart & Landau, 2005).

3 oefeningen voor jouw dansers

Om ervoor te zorgen dat jouw dansers beter gaan samenwerken kun je dus de viewpoints techniek gebruiken. Maar aan de hand van bovenstaande theoretische uitleg kun je waarschijnlijk nog niet aan de slag. Daarom vind je hieronder drie voorbeeldoefeningen waarmee je met je dansers kan werken aan groepsdynamiek, synergie en fysiek aanvoelen.

Vanuit het focuspunt ‘tempo’: Laat je leerlingen door elkaar lopen in een gekaderde ruimte. Zorg dat ze samen in eenzelfde tempo bewegen en geef dit tempo een cijfer, bijvoorbeeld op een schaal van 1 tot 10. Iedere keer wanneer je een nieuwe cijfer noemt (het liefst op- of aflopend, zoals geleidelijk van 5 naar 10), verandert het tempo een klein beetje. Een hoger cijfer is een hoger tempo en een lager cijfer is een lager tempo. Bouw dat op en af en laat uiteindelijk de cijfers weg. Vertel de dansers dat ze nu met elkaar, zonder verbaal te overleggen, het tempo moeten op- of afbouwen. Doe je dit vaak genoeg, dan zul je zien dat de leerlingen uiteindelijk steeds meer op elkaar ingespeeld raken en elkaar leren fysiek aan te voelen.

Vanuit de focuspunten ‘topografie’ en ‘ruimtelijke relatie’: Laat de dansers door elkaar door de ruimte bewegen over ingebeelde lijnen op de vloer. Hiervoor kun je zelf een patroon bedenken, bijvoorbeeld bewegen in een zigzaggend patroon. Zorg ervoor dat ze goed op elkaar letten en niet botsen. Terwijl ze in patronen bewegen geef je de opdracht dat iedere danser een andere danser uitkiest bij wie ze altijd in de buurt willen zijn en een danser bij wie ze zo ver mogelijk uit de buurt willen blijven. In een nagesprek kun je vragen of de dansers kunnen aanwijzen wie er uit hun buurt bleef en wie er juist dichtbij bleef. Wat doet dat met ze? Dit is een manier om dansers bewuster te maken van elkaars aanwezigheid. Het is ook mogelijk de dansers even stil te zetten ten opzichte van elkaar om zo de gekozen afstanden zichtbaar te maken.

Vanuit het focuspunt ‘kinesthetisch reageren’: Zet de dansers of leerlingen in een kring met de neuzen naar binnen en geef aan dat er drie acties zijn die ze mogen uitvoeren, waarvan stilstaan er altijd één is. Bijvoorbeeld springen, draaien en stilstaan. Laat de leerlingen nu met de neuzen naar buiten draaien of eventueel de ogen sluiten. Op deze manier moeten de leerlingen hun andere zintuigen aanzetten en ‘intunen’ met hun eigen lichaam. Vanuit hun eigen fysieke bewegingsimpuls mag iedereen steeds één van de drie acties uitvoeren. Je hoeft niet expliciet aan te geven dat ze op elkaar mogen reageren, maar dit gebeurt binnen dit focuspunt meestal automatisch! Reageren op elkaar kan dus zijn dat je gezamenlijk dezelfde actie uitvoert, maar kan ook betekenen dat de één gaat stilstaan terwijl de ander begint te springen. Met deze oefening leren je dansers hun eigen impulsen aan te voelen en deze (onbewust) af te stemmen op andermans impulsen. Uiteindelijk kun je de leerlingen met de neuzen naar binnen laten draaien, zodat ze elkaar kunnen zien. Let daarbij op dat ze niet volledig reageren vanuit het zintuig zicht, maar nog steeds de eigen bewegingsimpuls volgen.

Voor meer informatie over viewpoints en bruikbare tips en oefeningen kun je eens kijken naar het boek The Viewpointsbook van Anne Bogart en Tina Landau. Deze is te bestellen via onder andere Bol.com en Amazon. Judith Bruynzeels is een Nederlandse viewpoints expert die zo nu en dan viewpoints trainingen aanbiedt. Houd haar website hier in de gaten!

Dansant Burgerschap

In mijn onderzoeksproject Move School, Make Society! (Kosakoy, 2020) heb ik de viewpoints techniek ingezet bij het concept ‘dansant burgerschap’. Dansant burgerschap is een verbinding tussen de sociale context van dans en de sociaal-culturele dimensie van burgerschapsvorming binnen het primair onderwijs. Zelf omschrijf ik dansant burgerschap het liefst als een fysieke reflectie op het ik, de ander en de groep, of zelfs wereld om je heen. Het speelt daarmee in op het fysiek aanvoelen en de synergie van een groep leerlingen in het klaslokaal.

Binnen het onderzoeksproject ontwikkelde ik een interactieve improvisatie dansvoorstelling aan de hand van viewpoints technieken. Met deze dansvoorstelling zijn we in verschillende klaslokalen geweest om te onderzoeken of leerlingen -en leerkrachten- dansant burgerschap konden zien en ervaren. Uit nagesprekken met de leerlingen en leerkrachten bleek dat dit het geval was. Zij noemden bijvoorbeeld woorden en termen als samenwerken, groepsgevoel en vertrouwen op elkaar.

Na die resultaten zijn wij aan de slag gegaan met de ontwikkeling van danskaarten. Hiermee kunnen dansdocenten en leerkrachten dansant burgerschap in het primair onderwijs inzetten. Op deze danskaarten vindt je verschillende dansante werkvormen die toewerken naar synergie in de groep en het klaslokaal. Een aantal van deze werkvormen zijn gebaseerd op viewpoints technieken.

Ondanks dat dansant burgerschap zich richt op basisscholen, is het voor jou als dansdocent ook toepasbaar in je eigen danslessen! Zowel in het onderwijs als op de dansschool. Wil je hier graag meer over weten of ben je benieuwd hoe viewpoints nog meer kan worden ingezet? In een recent artikel op de website van Kunstzone vertel ik meer over dansant burgerschap en de danskaarten. Contact opnemen kan altijd! Bijvoorbeeld door te mailen naar lynnkosakoy@gmail.com. Of zoek me op op LinkedIn.

Bronnen

Bogart, A. & Landau, T. (2005). The viewpoints book; A practical guide to viewpoints and composition. New York, NY, Verenigde Staten: Theatre Communications Group.
Hunter, T. (2019, 21 mei). Understanding viewpoints; Using observation and movement to make bold acting choices. Dramatics Magazine Online. Geraadpleegd op 12 april 2021.
Kosakoy, L.N. (2020). Move School, Make Society!; Een verbinding tussen dans en burgerschap in het primair onderwijs [ongepubliceerde masterscriptie]. ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten Zwolle.
Vos, N. R. de. (2014). Lichamelijke verbondenheid in beweging: Een filosofisch onderzoek naar intercorporaliteit in de hedendaagse danskunst. Nijmegen, Nederland: Miranda Thoonen Grafisch ontwerp bno.

WERKPLEZIER & DIDACTIEK

Over één ding zijn dansdocenten het allemaal eens: wat een uitdagend en veelzijdig beroep hebben wij! Door middel van dans kunnen wij leerlingen begeleiden in hun algemene leerproces. Aan de hand van verschillende didactische werkwijzen leren we ze elke keer dat stapje meer. En dat geeft ons voldoening. Als dansdocent sta je er echter ook vaak alleen voor. Het is vaak creatief zoeken naar oplossingen voor de problemen waar je tegenaan loopt. Hoe bereid je je schooljaar voor? Hoe ga je te werk binnen verschillende contexten? Hoe gaan we de eindvoorstelling vormgeven? Maar vooral… Hoe behoud ik plezier in mijn beroep? Dat alles lees je in de rubriek ‘Werkplezier & Didactiek’!