Helga Verheugd: “Dans gaat verder, daar waar taal stopt”

Helga Verheugd is programmacoördinator voor stichting De Vrolijkheid bij het azc in Arnhem. Verder werkt ze als theaterproducent, danser, yogadocent en dansdocent. Ze is ook actief bij Spirare, Muziektheater de Plaats en Image Entertainment. Fotograaf: Margreet Vloon.

DANSEDUCATIE IN DE MAATSCHAPPIJ | Wat brengt dans teweeg bij de jonge azc-bewoners in Arnhem? Daarover gaat Maud Bakker in gesprek met Helga Verheugd. Zij is programmacoördinator bij de Vrolijkheid, waar Maud dansworkshops begeleidt. Ze praten over de visie en pijlers van deze stichting die via kunst onbezorgde en talentvolle momenten op het azc brengt. Verder belichten ze hoe de dansworkshops vorm krijgen op de asielzoekerscentra. Meer weten? Luister dan naar de podcast of lees Maud haar reflectie op het gesprek.

Reflectie: Jonge dansende azc-bewoners

In mijn gesprek met Helga Verheugd komt naar voren dat de beeldvorming over nieuwkomers behoorlijk negatief is. Het gaat altijd over de traumatische ervaringen, de ellende en het verlies van mensen die gedwongen migreren. We zien het op het nieuws, sociale media en horen het in de verhalen uit onze sociale kringen. Deze donkere kant van de medaille moet zeker niet vergeten worden, maar dit negatieve beeld overschaduwt de mens, het individu. Het laat niet zien dat deze mensen een leven hebben achtergelaten als kunstenaar, tandarts, schoonmaakster, en ga zo maar door.

Verder heerst er in Nederland de hardnekkige misvatting dat de vluchtelingen nu veilig zijn en hun trauma’s kunnen verwerken. Maar mensen realiseren zich niet dat deze post-migratiefase juist als zwaarste fase wordt ervaren, zo blijkt uit onderzoek. Dit is mij duidelijk geworden in de colleges over orthopedagogiek die ik volg aan de Radboud Universiteit. Daar werd uitgelegd dat iemand die gedwongen migreert meerdere vluchtfases doorstaat: pre-migratiefase, migratiefase en post-migratiefase. In de post-migratiefase komen de azc-bewoners vast te zitten in een vreemd systeem en weten ze niet wat de toekomst hen gaat brengen.

Door het gesprek met Helga werd ik herinnerd aan de afhankelijkheid, een onbekende taal, een onbekende cultuur en een sterke ervaring van uitzichtloosheid. Ik realiseer me opnieuw dat mensen die gedwongen migreren niet alleen hun land en leven achter moeten laten. Ze verliezen ook hun culturele identiteit, hun sociale rol, hun gewoontes en gebruiken. En de herinneringen die worden opgehaald door bijvoorbeeld een geur.

Ook ik zoom hierboven in op de negatieve kant van gedwongen migratie. Helga belichtte in ons gesprek de andere kant van de medaille en maakte een vergelijking met Yin en Yang. Verdriet, trauma en zwaarte zijn als het ware voeding voor een positieve houding. Kunst kan aan de voeding bijdragen, echter kan kunst ook het resultaat zijn. Kunst kan als uitlaatklep fungeren juist voor het verdriet, de trauma en de zwaarte. Ik zie hier een duidelijk verband met bij de pijler ‘Veerkracht’ van Stichting de Vrolijkheid. Veerkracht is sterk aanwezig bij mensen die gedwongen moeten migreren. Dat nemen de vrijwilligers en workshopbegeleiders van de Vrolijkheid tijdens workshops bij de kinderen waar. Met de workshops willen ze de jonge azc-bewoners ‘mens’ laten zijn, een individu die diens eigen talenten kan ontdekken. Dit voedt hun veerkracht.

Maar hoe zien de dansworkshops van de Vrolijkheid eruit? Die worden benaderd vanuit expressie, want er ruimte zijn voor het persoonlijke verhaal van de kinderen en jongeren. Helga en ik stemmen met elkaar in dat juist dans zich leent voor het uiten van je verhaal. We kunnen leren van ons lichaam, want ons lichaam heeft ons iets te vertellen. Ons hoofd zet veel van onze ervaringen om in woorden, maar woorden hebben een limiet. Helga vindt net als ik dat juist dans dan mogelijkheden biedt, want dans gaat verder, daar waar taal stopt. Middels dans kunnen we ván ons lichaam leren.

Doordat de workshopbegeleiders werken vanuit een expressieve benadering in de dansworkshops, krijgen de kinderen de kans om uiting te geven aan zichzelf. Allerlei ervaringen en emoties die zich schuilhouden in hun lichaam krijgen de ruimte. Dit brengt natuurlijk uitdagingen met zich mee, dit merk ik zelf ook. Naast de uitdaging van de verschillende culturele normen en waarden, draagt het kind veel (heftige) ervaringen bij zich. Wanneer er in een dansworkshop ruimte gecreëerd wordt om je te uiten, gaan die ervaringen een grotere rol spelen. Dit manifesteert bij elk kind en moment anders: de één trekt zich terug, de ander wordt agressief of gaat helemaal op in de dansworkshop.

De expressieve opdrachten die de jonge azc-bewoners krijgen zijn individuele- én samenwerkingsopdrachten. Je kunt denken aan: de beweging van attributen (doek, bal, papier, stok, etc.) vertalen naar het lichaam of met de groep een vorm in de ruimte moeten aannemen overeenkomstig met een tekening (cirkels, ster, spiraal, kubus, etc.). De meerwaarde van deze samenwerkingsopdrachten zijn de succeservaringen die ontstaan bij het behalen van een gezamenlijk doel. Het creëren van gedeelde succeservaringen is juist bij de jonge azc-bewoners erg belangrijk. Je creëert namelijk een sterk gevoel van relatie (sociale verbondenheid), competentie en autonomie. Dit zijn basisbehoeften voor de ontwikkeling van een kind. Veel kinderen op het azc worden in deze basisbehoeften gering of instabiel voorzien. Verder leren de kinderen dat je de ander nodig hebt om een gezamenlijk doel te bereiken.

Naar mijn idee is dit cruciaal in de individualiserende westerse samenleving. De culturen waar de jonge azc-bewoners vandaan komen, zijn niet allemaal zo individualistisch als de Nederlandse cultuur. De normen en waarden in veel culturen kunnen we (wanneer het gaat om de ontwikkeling van een kind) omvatten met: ‘it takes a village to raise a child’. Ik ben door dit gesprek dan ook gemotiveerd geraakt om uit te zoeken op wat voor manier ik kan leren van de jonge azc-bewoners. Met het doel om het dansonderwijs dat ik verwezenlijk minder vanuit een individualistische benadering te vertrekken en meer vanuit een sociale benadering. Waarin leren van, door en met elkaar(s) (lichaam) centraal staat.

Maud Bakker.

DANSEDUCATIE IN DE MAATSCHAPPIJ

Met de podcast ‘Danseducatie in de Maatschappij’ houden wij jullie op de hoogte van mooie initiatieven op het gebied van danseducatie! Maud Bakker gaat namelijk in gesprek met de leiders van de educatieve afdelingen van dansgezelschappen, inspirerende dansdocenten in het onderwijs, én andere mooie educatieve projecten in de maatschappij zelf. Met welke doelgroepen werken zij? Hoe sluiten hun danslessen aan op de kerndoelen in het onderwijs? Of de artistieke visie van het dansgezelschap? En op welke maatschappelijke ontwikkelingen haken ze aan? Ontdek in deze podcast wat volgens hen de kracht van dans is!

Luister ook naar...