In 2022 deden de afstuderende studenten van MBO DANs een ‘vertical wall dance’, in samenwerking met Bencha Theater. Fotograaf: Noor van Gestel.

DANSONDERZOEK | Hoe creëer je een veilig leerklimaat op een dansopleiding? Marcia Smeding onderzocht deze vraag op MBO DANS, waar zij tot voor kort artistiek leider was. Ze deed actieonderzoek waarin ze haar docententeam en hun studenten actief betrok. Samen reflecteerden ze op hun gewoontes, verwachtingen, en normen en waarden. Zo zochten ze uit wat er moet veranderen om de opleiding nog sociaal veiliger te maken. In dit artikel gaat Ilja hierover in gesprek met Marcia.

Grensoverschrijdend gedrag

Grensoverschrijdend gedrag en sociale veiligheid zijn sinds een paar jaar een hot topic in de danssector. Als nieuwsredacteur voor Dansdocent.nu en Dansers.nu schrijf ik bijna maandelijks nieuwsberichten over deze thema’s. En terecht, want er moet nog veel gebeuren om het werkveld veiliger te maken! Want helaas is gebleken dat grensoverschrijdend gedrag in de hele danswereld nog veel te vaak voorkomt. Zo blijkt uit het bevolkingsonderzoek van Verinorm dat 39% van de mensen die in 2022 dans beoefenden in Nederland te maken heeft gehad met één of meerdere vormen van grensoverschrijdend gedrag. Zij kregen met name te maken met verbaal grensoverschrijdend gedrag (schelden en schreeuwen), namelijk 16%. Verder geeft 11% aan in dat jaar met seksueel grensoverschrijdend gedrag te hebben meegemaakt. En professionele dansers zijn vaker slachtoffer dan recreatieve dansers!

Wanneer ik dit soort nieuwsberichten lees en schrijf reflecteer ik automatisch op mijn eigen ervaringen. Gelukkig heb ik geen specifieke traumatische herinneringen waarbij er bij mij fysiek een grens over werd gegaan. Maar ik heb als danser wel onzekerheden ontwikkeld die mede door mijn omgeving zijn gevormd. Door een opeenstapeling aan situaties waarbij ik me niet gehoord of gezien voelde, of waarin klasgenootjes of collega’s zich niet op hun gemak voelden. Situaties waarin er op subtiele wijze wellicht een psychologische grens over werd gegaan, waardoor de scheidslijn tussen ‘gezond uit je comfortzone om te kunnen groeien’ en ‘een grens over worden gepusht’ geleidelijk vervaagde.

Een dansopleiding kan een ingewikkeld landschap zijn vol sociale druk uit alle richtingen: jezelf, medestudenten en docenten. Ook dat blijkt uit het bevolkingsonderzoek van Verinorm en de vragenlijsten: grensoverschrijdend gedrag komt uit verschillende hoeken. Seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt het vaakst gepleegd door docenten, trainers en coaches. Andere dansers (medeleerlingen of collega’s) maken zich ook schuldig aan grensoverschrijdend gedrag, maar dan vooral mentaal (roddelen en pesten). Maar er ligt hoe dan ook een flinke verantwoordelijkheid bij docenten! Niet alleen om de grenzen van hun leerlingen te respecteren, maar ook om collega’s en leerlingen in de gaten te houden. Docenten moeten het goede voorbeeld geven, maar dat vraagt om toenemende bewustwording, zodat ze niet onbedoeld aan hun leerlingen meegeven dat bepaalde gedragingen ‘normaal zijn’ en ‘erbij horen’.

Hidden curriculum

Als docenten al een grote verantwoordelijkheid hebben, dan heeft de artistiek leider van een dansopleiding die zeker. Dat voelde ook Marcia Smeding, die ik na het lezen van haar masterscriptie interviewde voor dit artikel. Zij deed namelijk in 2022 en 2023 als toenmalig artistiek leider van MBO DANS in Roosendaal onderzoek naar het leerklimaat op die opleiding. Dit deed ze voor haar master Leiderschap in Performing Arts (Hanzehogeschool), die ze inmiddels heeft afgerond.

Marcia raakte gemotiveerd om dit onderzoek te doen door de toenemende meldingen van grensoverschrijdend gedrag. Niet alleen in het werkveld, maar ook bij haar op de opleiding. Zo was er een incident met een mannelijke gastchoreograaf. Studenten voelden zich onveilig bij hem, werden ongewenst door hem aangeraakt en moesten van deze choreograaf één-op-één in een afgesloten ruimte met hem werken. Hij was daarom, na een stevig gesprek, nooit meer welkom op de opleiding. Gelukkig maar! Want hoe vanzelfsprekend dat ook klinkt, dat is het niet.

Om dit soort voorvallen te voorkomen en te zorgen voor een veilig leerklimaat, deed Marcia onderzoek naar het ‘hidden curriculum’ van de dansopleiding. Aan de hand van literatuuronderzoek geeft Marcia daar de volgende definitie van: het hidden curriculum is “alles wat leerlingen onbewust leren naast wat expliciet onderwezen wordt door de docenten, welke voortkomen uit vanzelfsprekende structuren, praktijken en verwachtingen van de onderwijsinstelling en of de docent” (p.7). Toen ik dit las moest ik meteen denken aan die ‘opeengestapelde ervaringen’ die ik net beschreef. Negatieve, maar ook positieve, ervaringen die je het gevoel geven dat je het goed doet - of juist niet!

Het hidden curriculum zit dus vol met zulke boodschappen over wat er van je wordt verwacht. Die krijg je na verloop van tijd vanzelf mee, zonder dat iemand het letterlijk hoeft te zeggen. Bijvoorbeeld dat dans hard werken is. Dat je altijd het maximale uit jezelf moet halen. Maar ook opvattingen over de relatie tussen docent en leerling. Bijvoorbeeld: is de docent een autoriteit wiens kennis je niet in twijfel mag trekken? Of juist meer een soort coach die juist van jou verwacht dat je kritisch bent, je eigen meningen vormt en die ook uit?

“In Canada, de Verenigde Staten en Scandinavië is al veel geschreven over het hidden curriculum in dans. En wat ik las herkende ik zó! Toen ik die literatuur tegenkwam, al heel vroeg in mijn master, dacht ik meteen: oh, maar daar stíkt het van in de danswereld! Dingen zoals ‘bloed moet, pijn is fijn’. En zeker in de tijd waarin ik werd opgeleid was, was dun zijn wel echt het credo. Je vet werd gemeten met een tang… En ik herkende ook dat docenten en choreografen op een voetstuk werden geplaatst, dat studenten bijna alles over hadden om bij hen in het goede licht te komen staan. Dus toen ik las over hidden curriculum, dacht ik: dit is waar het voor mij over gaat! Dit is waar we het over moeten hebben.”

— Marcia Smeding

Zolang je die normen en waarden niet bespreekt, blijven ze dus hidden. Oftewel, verborgen. En juist daar liggen de risico’s op grensoverschrijdend gedrag, maar ook de kansen om het tegen te gaan. Want het hidden curriculum zou jou onbewust kunnen vertellen dat het normaal is voor een danser om alles te accepteren, zoals afgekraakt worden in het bijzijn van de hele klas, of fysieke correcties ontvangen terwijl je liever helemaal niet aangeraakt zou worden. Maar het hidden curriculum kan óók positief zijn. Dus dat je voelt dat jouw grenzen ertoe doen en dat je dingen die jou ongemakkelijk of angstig maken mag bespreken. Dáár wil Marcia naartoe!

Pedagogische erfenis

In haar scriptie haalt Marcia het artikel ‘The Messages behind the Methods’ aan van danswetenschapper Robin Lakes (2005). Zij beschrijft dat de academische danswereld in de Verenigde Staten een sterke ‘pedagogische erfenis’ heeft. De norm in deze wereld is er een van autoritaire pedagogiek, gebouwd op gehoorzaamheid en discipline door straffen en belonen. Concurrentie, drillen en het verheerlijken van docenten en choreografen zijn daarin heel normaal. Als je zelf academisch opgeleid bent, zul je hier vast dingen van herkennen. Hoe vaak heb ik mensen niet horen zeggen “Pas op, de danswereld is een harde wereld”? Volgens mij ging dat precies hierover…

“Dat je eigenlijk onbewust lesgeeft op de manier waarop jij ook hebt les gekregen. Dus dat het daarmee ook in stand wordt gehouden. Ik weet niet hoe dat nu is op de dansacademies, maar in mijn tijd deed je dat niet, het bevragen van je eigen lespraktijk. Wij dachten niet na over ‘Hoe kijk ik tegen dans aan?’ en ‘Hoe wil ik dat overbrengen naar mijn studenten?’ Het was gewoon: zo moet je lesgeven. En de manier waarop jij les kreeg nam je over. Maar dat bevragen proberen we op MBO DANS juist wel in te brengen. De laatstejaars studenten schrijven een soort blauwdruk van zichzelf waarin ze gaan onderzoeken: wat vind ik belangrijk in dans, en in lesgeven, en waarom? En heb ik daar voorbeelden van? Heb ik al stages gelopen of projecten gedaan waarin dat terugkomt? Aan het einde van hun studie geven ze dan een presentatie ter afsluiting, aan alle studenten en docenten van MBO DANS.”

— Marcia Smeding

Zelfreflectie is dus volgens Marcia heel belangrijk in het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag. Die zelfreflectie gaat niet alleen over ‘wat vind jij belangrijk?’, maar ook over ‘wat heb je meegekregen?’ Zo lag er op mijn opleiding Docent Dans voor mijn gevoel soms afstand tussen de inclusieve en leerlinggerichte methodes die we bespraken in de lessen didactiek en de toch wat meer autoritaire houding van docenten naar ons toe. Ik zag sommige van hen echt hard proberen om bepaalde nieuwe ideeën toe te passen. Zoals uitnodigen tot kritische reflectie, leerlingen beoordelen op hun eigen groei in plaats van harde technische criteria, of het toepassen van psychologische tools voor een beter mentaal welzijn. Maar het voelde soms onoprecht, als instrumenten die ze inzetten maar nog niet echt eigen hadden gemaakt. Ze gaven les zoals zij vroeger les hebben gekregen; voor een groot deel waarschijnlijk niet eens bewust. Vanuit hun pedagogische erfenis dus.

“Als mijn studenten van toen horen waar mijn onderzoek nu over gaat, zullen ze waarschijnlijk denken: jij?! Als ik nu terugkijk op hoe ik toen lesgaf, dan kan ik mij heel goed voorstellen dat studenten zich niet prettig hebben gevoeld in mijn danslessen.Toen ik net ging lesgeven bij MBO DANS was ik zo prestatiegericht. Want ik dacht dat dat belangrijk was. En ik was helemaal niet bewust van de ontwikkeling van studenten, maar eigenlijk heel erg doelgericht. Zoals ik dacht dat dat moest. Ik kopieerde eigenlijk gewoon hoe ik zelf les had gehad.”

— Marcia Smeding

Academisch versus hiphop

Wat kenmerkend is aan de opleiding MBO DANS is de diversiteit aan achtergronden van zowel de docenten als de studenten. De studenten worden opgeleid in traditionele academische stijlen als ballet en modern, maar ook in hedendaagse stijlen als hiphop, commercial en urban contemporary. Die lessen worden gegeven door autodidacten uit de hiphop scene, docenten die een dansacademie hebben doorlopen, en mensen met ervaring in beide scenes. Ook de studenten hebben verschillende achtergronden: ze verschillen in danservaring (autodidact of vooropleiding dans), opleidingsniveau (vmbo-kader tot hbo) en leeftijd (16-23).

Omdat Marcia zelf een academische dansachtergrond heeft, werd ze in eerste instantie vooral aangetrokken door literatuur over de academische dansscene. Later heeft ze, kijkend naar de diversiteit van deze dansopleiding, daar informatie over de hiphop scene aan toegevoegd. En daar blijken interessante verschillen te liggen! De normen en waarden in de hiphop scene zijn namelijk heel anders dan die in de academische danswereld. Namelijk each one teach one, het waarderen en delen van kennis en empowerment om vanuit niets, iets te maken. Met onder dat alles de kernwaarden vrede, liefde, eenheid en plezier. En die leiden tot een heel andere pedagogische erfenis.

Die erfenis vindt Marcia terug in The Hip Hop Mindset van Toby S. Jenkins. Zij is professor en interim associate dean of diversity, equity and inclusion aan de Graduate School van de University of South Carolina. Ze deed onderzoek naar de docenten, community leaders en andere professionals die de hiphop gemeenschap vormen. Wat dragen zij over? Hoe stellen ze zich op? Jenkins bracht dit in haar boek samen in drie clusters: benadering (authenticiteit en creativiteit), drive (honger, competitiviteit en eer & verwantschap) en houding (zelfverzekerdheid, ruimte claimen en aandacht opeisen). Het pedagogische erfgoed van de hiphop scene komt dus neer op jezelf zijn, je durven te presenteren zoals je echt bent, en ruimte maken voor anderen door hen respect en loyaliteit te gunnen.

Wat daar ook aan opvalt is dat het hidden curriculum in de hiphop scene een stuk minder verborgen lijkt. De waarden vrede, liefde, eenheid en plezier worden namelijk door hiphoppers expliciet uitgesproken en bewust overgedragen. Maar of het in de hiphop culture dan ook sociaal veiliger is viel niet onder Marcia’s onderzoek. Ook Verinorm kan hier niet met zekerheid uitspraken over doen, omdat er relatief weinig hiphop (in hun termen urban) dansers meededen aan hun onderzoek. Er zijn signalen vanuit de scene dat deze waarden lang niet altijd worden nageleefd. Zoals vrouwen die schrijven over hun ervaringen met seksisme en seksueel grensoverschrijdend gedrag.

Toch is het goed om uitgesproken waarden te hebben. Dan kun je jezelf tenminste duidelijk uitspreken, wanneer er iets gebeurt dat niet bij die waarden past! Daarom verwacht Marcia dat het expliciet (zichtbaar) maken van het hidden curriculum een positief effect zal hebben op het leerklimaat. Met haar masteronderzoek zette ze daarin de eerste stappen, in samenwerking met de docenten en studenten van MBO DANS.

“Als je altijd bent opgeleid vanuit die autoritaire pedagogiek, weet je dan wie bent? Weet je dan wat je grenzen zijn? Heb je daar zelf al weleens over nagedacht? Met name leerlingen op het mbo zijn jong, 16 jaar, zitten nog volop in hun persoonlijke ontwikkeling. Daar moeten we wat mee! Als je zelf goed weet wat jouw waarden zijn, dan is het voor jou ook makkelijker om dingen wel of niet te doen. Dus dan kun je niet alleen je grenzen beter aangeven, maar ben je je er ook bewust van dat dat mág. En dat wil niet zeggen dat als iets jou overkomt dat dat jouw schuld is - het is nooit de schuld van het slachtoffer! Maar ik denk wel dat daar een ontwikkeling mogelijk is.”

— Marcia Smeding

Actieonderzoek

Om een veiliger leerklimaat te bouwen, schrijft Marcia, moeten we het hidden curriculum zichtbaar maken. Dan weten we welke normen en waarden er spelen en kunnen we die zo nodig veranderen. Maar hoe maak je iets zichtbaar wat zich nu juist kenmerkt als verborgen? Daarvoor moet je volgens Marcia vooral in gesprek, met de docenten én de studenten van de opleiding. Want juist in het verschil tussen hun perspectieven kun je het hidden curriculum ontdekken. Een docent kan bijvoorbeeld wel zeggen dat die leerlingen gelijkwaardig behandelt, maar ervaren de studenten dat zelf ook zo?

Marcia’s onderzoek is een vorm van een ‘actieonderzoek’. Je brengt dan een probleem in kaart, ontwerpt een oplossing, probeert die uit en reflecteert erop. Daarin werkt de onderzoeker samen met mensen in de praktijk, in dit geval docenten en studenten van de dansopleiding. Marcia deelde haar onderzoek daarom op in gesprekken (focus groups) met docenten en studenten - los van elkaar. Zij werkten onder Marcia’s leiding samen om woorden te geven aan het hidden curriculum. Dat deden ze vanuit hun eigen ervaringen. Al die informatie van studenten en docenten analyseerde Marcia en koppelde ze terug aan elkaar en aan de literatuur.

“Ik heb gekozen voor actieonderzoek, want dat gaat met name ook over de eigen ontwikkeling van de mensen die meedoen. Dat zijn mede-onderzoekers. Maar er zit natuurlijk wel een groot spanningsveld op om als artistiek leider zelf zo’n actieonderzoek uit te voeren. Als artistiek leider ga je ook over welk programma gaan we draaien, welke lessen, welke choreografen. Omdat ik die rol had én dit onderzoek deed weet ik niet in hoeverre mensen wenselijke antwoorden worden hebben gegeven. Om dit te ondervangen, werkten we samen met een externe begeleider tijdens de sessies, welke ook plaatsvonden op een externe locatie. Het actieonderzoek was ook belangrijk voor de ontwikkeling van de opleiding zelf, je kunt het niet los zien als alleen maar een onderzoek. En dan is het juist logisch om als artistiek leider daar wél onderdeel van uit te maken.”

— Marcia Smeding.

Als eerste ging Marcia in gesprek met de docenten van de opleiding. Ze bracht het team (bestaande uit tien mensen inclusief haarzelf) twee keer bij elkaar. De eerste keer vooral om een veilige basis te creëren, de tweede keer om dieper in te gaan op zelfreflectie. De eerste sessie draaide vooral om het vinden van gezamenlijke waarden. En die kwamen er: safe space (veiligheid), menselijkheid, verbinding, openheid, waardering en herkenning en creativiteit.

“Toen we de opleiding oprichtten hebben we natuurlijk een missie opgesteld. Sommige docenten zijn vanaf het begin bij de opleiding betrokken, die zijn meegenomen in die hele ontwikkeling van die missie en visie. En als nieuwe mensen bij MBO DANS komen werken of lesgeven ga je het daar zeker over hebben, van wie zijn we en waar staan we voor. Dus die waarden waren al wel bekend, daar stonden docenten zeker niet blanco in.”

— Marcia Smeding

In de tweede sessie gingen de docenten met elkaar in gesprek over hun eigen pedagogische erfenis. Dat deden ze eerst in duo’s, waarbij Marcia hen bewust koppelde op basis van verschillende achtergronden. Dat wil zeggen: autodidactische hiphoppers aan academisch geschoolde dansers. Ze begonnen met reflecteren op hun jeugd: wat er belangrijk was in hun gezinssituatie. Daarna betrokken ze dit op de danscontext door de vraag te stellen: wat vind je nu belangrijk, en in hoeverre is dat gevoed door wat jou is aangeleerd, of is het omdat jij dat zo vindt? Uit het gesprek kwamen waarden die overeenkomen met die van de opleiding, zoals safe space en positive reinforcement. Maar ook verwachtingen over het gedrag en de houding van de studenten. Zoals discipline, hard werken en topsport quality. En wederzijds respect (tussen docent en student) en intrinsieke motivatie.

Paradigmaverschuiving

In het gesprek tussen de docenten valt opnieuw het verschil op tussen de hiphoppers en de mensen met een traditionele opleiding. De docenten uit de hiphopcultuur en met een autodidactische achtergrond, lieten een open, coöperatieve houding zien ten opzichte van dansonderwijs. (p.26). De academisch geschoolde docenten geloofden daar ook zeker in, maar voor sommige van hen worstelden ook een beetje met deze nieuwe waarden. En met de veranderingen in de mentaliteit van de nieuwe generatie studenten! Want die laten zich ook niet zomaar vertellen wat te doen. Er zijn dus grote verschuivingen gaande in de normen, waarden en verwachtingen van dansonderwijs. Marcia spreekt zelfs van een paradigmaverschuiving: het hele referentiekader van wat dansonderwijs is en zou moeten zijn is aan het rammelen.

“Die autoritaire pedagogiek waarin de docent de studenten ziet als onwetend, die hebben te luisteren naar wat jij zegt... Die is verschoven. Dat komt met name vanuit de hiphop, vanuit de cyphering. Vanuit daar zie je dat de hiërarchie platgeslagen wordt, dat iedereen gelijkwaardig is en zijn eigen inbreng heeft in de les of het trainingsmoment. Het principe van ‘each one teach one’ dat daaronder ligt zie je doorsijpelen binnen verschillende lessen. Maar dat betekent wel wat voor je als jij altijd bent opgeleid vanuit die autoritaire pedagogiek. Als je als docent dan te maken krijgt met studenten die komen uit de hiphop, die gewend zijn wat meer een gelijkwaardige rol te spelen of hun eigen koers te varen of aan te geven wat hun grenzen zijn, waar jij dat gewend bent zelf te doen als docent… Ja, dan gaat dat schuren.”

— Marcia Smeding

Maar hoe ervaren die nieuwe studenten het hidden curriculum? Marcia ging in een groepsgesprek en in één-op-één interviews met studenten van MBO DANS, in op die vraag. Ze vroeg vier willekeurig geselecteerde studenten naar “gedragingen van docenten die volgens hen een boodschap uitzonden”. Deze categoriseerden ze vervolgens in “ondersteunend” en “niet-ondersteunend”. Vooral binnen de “niet-ondersteunde” ervaringen zit een soort split. Toen ik ze las, schrok ik eerst. Een docent die twee leerlingen naast elkaar zet en de klas vraagt: "Wie zou je inhuren voor een klus?”?! Of een docent die tegen sommige leerlingen schreeuwt en met anderen een terrasje gaat pakken en roddelt over de nieuwe eerstejaars… Gebeurt dit nog?! Maar dan zie ik de voetnoot (*) achter deze verhalen. En wat blijkt, ze gaan over een docent die inmiddels is ontslagen “in verband met signalen en feiten over onveiligheid in de les”. Een sterk signaal van de opleiding!

Maar dat betekent niet dat het probleem nu weg is en er niet meer kritisch wordt gekeken naar het leerklimaat. De andere genoemde negatieve ervaringen laten zien hoe docenten ook op wat subtielere manieren het zelfvertrouwen van studenten kunnen doen wankelen. Want wat als iedereen complimentjes krijgt en jij niet? Of als de docent bij je gaat staan, net zo lang tot je een pas perfect uitvoert - terwijl jij daar nu juist van dichtklapt? Toch geven de verhalen van de studenten aan dat de tijden aan het veranderen zijn. Heftige incidenten zoals die van de ontslagen docent, pikken we niet meer. En daarom is er nu tijd en ruimte om te kijken naar de subtielere dynamieken die bijdragen aan een (on)veilige leeromgeving.

“Je bent als opleiding niet stand alone, je maakt altijd onderdeel uit van de wereld om je heen. Je leidt immers je studenten op tussen beginnende beroepsprofessionals die de wereld in moeten. Zij moeten zich straks kunnen verhouden tot wat er gebeurt in de wereld. Dus je kan als opleiding niet je ogen sluiten voor dingen zoals dat BOOS toen naar buiten kwam over het misbruik bij The Voice, of Verinorm met het rapport over grensoverschrijdend gedrag in de danswereld. Dan móét je iets met dat thema doen. Zo deden wij toen bijvoorbeeld een themadag rondom BOOS. Het mbo moet aan enorm veel dingen voldoen, dus ik kan me voorstellen dat je daardoor soms een beetje intern gericht wordt. Maar mijn missie zou juist zijn om je juist altijd te verhouden tot wat er gebeurt om je heen.”

— Marcia Smeding

Hoopvolle ervaringen

De ‘ondersteunende ervaringen’ van de studenten bieden veel hoop voor die nieuwe toekomst. Zij beschrijven een docent die met eindeloos geduld helpt met huiswerk, een docent die in de les helemaal meegaat in de energie van de studenten. Een docent die grapjes maakt en durft het serieuze los te laten, of zelfs emotie toont in het delen van eigen levenservaringen. Betrokkenheid en menselijkheid staan in deze verhalen centraal. De docent, zo schrijft ook Marcia in haar conclusie, moet niet vergeten ook mens te zijn.

De relatie docent-leerling is er namelijk ook één van mens tot mens. En één, zo geven zowel de docenten als de studenten aan, van motiveren en ondersteunen. En wederzijds respect - dus óók voor elkaars grenzen! Daar zit volgens Marcia wel een uitdaging in. Want om te leren, moet de leerling de veilige zone (comfortzone) uit richting de zone van ‘naaste ontwikkeling’. Dat is een onbekend terrein, wat gepaard kan gaan met onzekerheid. Leren komt met uitdagingen en kan niet altijd helemaal veilig en vertrouwd voelen.

“Een concrete vertaling van mijn onderzoeksverslag is dat ik een onderwijsmodule heb ontwikkeld voor de eerstejaars voor het vak loopbaanbegeleiding. Dat gaat over leren: wat gebeurt er met je als je iets leert? Dat gaat over de cirkel van ontwikkeling, de cirkel waarin je nieuwe vaardigheden leert, nieuwe kennis vergaart etc. Daar kun je je onprettig in voelen omdat je het nog niet helemaal beheerst. Maar is het dan onveilig of is dat dan je ontwikkeling, wat je moeilijk vindt? En als je iets moeilijk vindt is het misschien niet per definitie onveilig, maar wel een rotgevoel. En je hebt de comfort zone waar je gewoon je prettig voelt, daar kun je alles en begrijp je alles en dat beheers je. Maar het gaat ook over de cirkel waar je niet in wilt zitten: de onwenselijke cirkel, daar waar grensoverschrijdend gedrag ervaren wordt. Hoe zien die verschillende cirkels er voor jou uit? Dat gingen de studenten invullen als opdracht.”

— Marcia Smeding

Welke grenzen zijn non-negotiable en welke moet je (voorzichtig) over om te kunnen leren? Dat zal voor elke persoon verschillen. Ik ben het daarin met Marcia eens dat het enorm zou kunnen helpen om het hidden curriculum zichtbaar te maken. Want wanneer we weten wat we van elkaar verwachten, is het ook makkelijker om gedrag te signaleren dat daarvan afwijkt. Of om aan te geven wat ons belemmert om aan die verwachtingen tegemoet te komen. Maar ook om dat grijze gebied tussen ‘uitdagend’ en ‘grensoverschrijdend’ op te helderen.

Marcia benadrukt in ons gesprek dat haar onderzoek tijd- en plaatsspecifiek is. Wat op dat moment gold voor MBO DANS (waar ze inmiddels niet meer werkt) geldt nu niet meer, en ligt op andere opleidingen misschien weer anders. Maar wat Marcia hoopt dat andere docenten en opleidingen mee kunnen nemen uit haar onderzoek, zijn handvatten om na te denken over hun eigen hidden curriculum. Want behalve paradigmaverschuivingen kwamen ook een aantal andere thema’s steeds aan bod, zoals het (verwachte) gedrag van de leerling en docent, maar ook opvattingen over de artisticiteit van dans. Deze thema’s (zie afbeelding hieronder) kun je gebruiken als gespreksstarters, om je onbewuste verwachtingen expliciet te maken.

“In 2022 hebben we samen met Bencha Theater zo’n ‘wall dance’ gemaakt tegen de toneeltoren van theater de Kring, die was 24 meter hoog - superhoog natuurlijk! Daar hebben we studenten in vrijgelaten of ze dat wilden ja of nee. En we hebben aangegeven: als er studenten zijn die dit echt niet willen dan gaan we ze daar niet toe dwingen. Dus hebben twee studenten een solo op het dak gedaan, wat nog steeds superhoog was. Dat vond ik ook al superknap! In het dankwoord van de voorstelling heb ik even aandacht besteed aan die twee leerlingen, die niet in het klimharnas hebben gedanst. Ik heb benoemd dat het juist sterk is als je je grenzen durft aan te geven. Er staan nu zelfbewuste jonge vrouwen voor me die zeggen: dat ga ik niet doen. En ik heb gezegd: dán zijn we eigenlijk geslaagd als opleiding.”

— Marcia Smeding

View this post on Instagram

A post shared by MBO DANS (@mbodanszuidwest)

Meer weten?

Een absolute aanrader vindt Marcia het boek Safe Dance Practice uit 2015. Dit is geschreven door drie Britse danswetenschappers: Edel Quin (programmaleider Dance Science bij University of Chichester), Sonia Rafferty (programmaleider Dance Science bij Trinity Laban Conservatoire of Music and Dance) en Charlotte Tomlinson (danswetenschapper en gezondheidsspecialist voor dansers bij Leicester College). Zij beschrijven in dit boek drie aspecten die onderdeel zijn van een veilige leeromgeving voor dansers: de omgeving, mentale veiligheid en fysieke veiligheid. Je leert dus hoe je een sociaal veilige omgeving creëert, maar het boek bevat ook informatie over fysieke veiligheid in de vorm van anatomie, blessurepreventie en voeding.

Bio Marcia Smeding

Marcia Smeding (45 jaar) volgde de bacheloropleiding Docent Dans op Codarts. Na jaren lesgeven aan MBO DANS Goes moest deze opleiding in 2017 uitfaseren. Toen kreeg Marcia de taak een nieuwe opleiding op te zetten, samen met haar team. Om zichzelf beter uit te rusten als artistiek leider volgde ze een master Operationeel Leiderschap in Performing Arts (Hanzehogeschool). Haar scriptieonderzoek kon ze dus meteen koppelen aan haar eigen praktijk als artistiek leider. Tijdens dit onderzoek ontdekte Marcia hoe leuk ze het doen van onderzoek vindt. Ze besloot om haar positie als artistiek leider van MBO DANS Roosendaal af te staan en zich als onderzoeker in te zetten voor sociale veiligheid als onderzoeker bij het Practoraat Sociaal Veilige Sport. In haar voorgenomen PhD traject (lectoraat Sportpedagogiek Windesheim) richt ze zich bovendien specifiek op sociale veiligheid in de danswereld.

Bronnen

De Kuijper, J. (2023, 24 mei). 39% van dansers krijgt te maken met grensoverschrijdend gedrag. Dansers.nu. Geraadpleegd op 20 mei 2024.
Smeding, M. (2023, 15 mei). Beyond the dancefloor: exploring the hidden curriculum of MBO DANS for a safe and positive learning environment (Publicatienr. 441058) [masterscriptie, Hanzehogeschool].
Interview met Marcia Smeding op 10 mei 2024.

INTERNATIONAAL DANSONDERZOEK

In de rubriek ‘Internationaal Dansonderzoek’ scheiden we fabels van feiten. We nemen een kijkje in de wereld van danswetenschap en gaan in gesprek met de onderzoekers over hun bevindingen: Waarom hebben ze dit onderzoek gedaan? Wat hebben zij ontdekt? En wat hebben dansers of dansdocenten aan die inzichten? Zo zorgen wij ervoor dat de meest relevante danswetenschappelijke kennis het werkveld daadwerkelijk bereikt.