Dansdocent Rimke Saan. Fotograaf: Jacqueline de Kuijper. Shirt: DforDance,

MUZIEK & LESMATERIAAL | Dansdocent Rimke Saan wil graag de hersenen van haar leerlingen prikkelen met muziek. Daarom heeft ze een lesplan gemaakt met muziek uit verschillende culturen, zodat haar leerlingen van 4-8 jaar diverse ritmes kunnen oefenen. Ze reist al dansend van land naar land. Muziek uit onder andere Nederland, Griekenland en Mexico komt voorbij. In elk land luisteren we naar de muziek en dansen we de dans die daarbij hoort. Uiteraard compleet met muzieksuggesties en Spotify afspeellijst!

Muziek & het brein

In mijn vorige artikel ‘5 oefeningen om de muzikaliteit van kinderen te stimuleren’ ging ik al in op het onderwerp dans en muziek, maar ik ben hierover nog niet uitgeschreven… Ik was na het schrijven van mijn lesplan over stemmingen en tempi heel benieuwd naar de invloed van muziek op de hersenen. Hoofdredacteur Jacqueline de Kuijper schreef om mijn vragen te beantwoorden daarom een interessant artikel over muziek en het brein.

Ik heb het artikel met grote ogen gelezen, want het knalt uit elkaar van de interessante weetjes! Wist je bijvoorbeeld dat baby’s van een half jaar alle ritmische variaties makkelijk waarnemen, maar als ze één jaar oud zijn hun bereik al kleiner - maar wel scherper - is geworden? Jacqueline schrijft hierover:

“De ritmes die ze (baby’s) in hun cultuur veel horen hebben ze zich dan al eigen gemaakt en herkennen ze vlot. Voor volwassenen is het vaak moeilijk om ritmes uit andere culturen waar te nemen. Dit wordt ook wel ‘culturele ritmedoofheid’ genoemd. Als je dansles geeft aan (hele jonge) kinderen, zou je hier rekening mee kunnen houden door in iedere dansles muziek uit verschillende culturen - met verschillende ritmes - te gebruiken. Hopelijk blijven ze hier dan ook op latere leeftijd nog ontvankelijk voor! Wel zo handig als ze besluiten naast ballet ook jazz of Afrikaanse dans te willen leren, of de mambo of tango. Of andersom.”

Kortom: muziek uit verschillende culturen gebruiken is een goed idee! Het draagt bij aan het voorkomen van culturele ritmedoofdheid en zorgt ervoor dat de muzikale talenten van leerlingen niet verwateren. Jacqueline legt ook uit dat muziekonderwijs voor kinderen tot een jaar of acht een belangrijk stimulus is voor een gezonde ontwikkeling van de hersenen en het auditieve systeem. Daar hebben ze de rest van hun leven profijt van! Zo zijn volwassenen en kinderen met muzikale scholing beter in staat om geconcentreerd te luisteren.

Daarbij vind ik het persoonlijk altijd heel erg leuk om leerlingen meer over verschillende culturen bij te brengen. Wie weet heeft er een leerling een achtergrond uit het land dat jij behandelt en kan die nog meer vertellen over dat land. Dit creëert veel betrokkenheid en plezier bij de leerlingen. Bovendien past zo’n multiculturele muzikale dansles helemaal binnen de trend van inclusie en diversiteit in het onderwijs!

Lesplan: Ritmes uit verschillende culturen

In deze dansles gaan we dus in op muziek uit verschillende culturen en met verschillende ritmes. Ik heb gekozen voor het thema ‘wereldreis’. In elk land waar we komen gaan we luisteren naar en dansen op muziek die bij het land hoort. Ik richt me hier tot leerlingen van 4 tot 8 jaar. Dit omdat multicultureel muziek onderwijs meer invloed heeft op jonge kinderen, wiens hersenen (en dan met name de delen die taal en muziek verwerken) dan nog volop in ontwikkeling zijn. Maar uiteraard is een multiculturele dansles ook leuk voor oudere kinderen! Zo kunnen ze meer over andere landen en culturen leren.

Ik heb dus bij elk land passende muziek gezocht en daar een leuke oefening bij bedacht. Dit is meestal niet het hele lied, maar alleen het begin ervan. Je kan ervoor kiezen de muziek uit te zetten als de oefening klaar is. Je kan natuurlijk ook zelf nog een variatie op de oefening verzinnen die je aan het eind van het nummer kan doen. Of misschien kun je de leerlingen laten improviseren of een maakopdracht geven. Herhalen van de hele oefening kan natuurlijk ook!

Oefening 1: Warming-up
♫ Muziek: Hallodans - Dansspetters
Vraag de leerlingen hoe je naar verschillende bestemming toe kan gaan. Waarschijnlijk komen ze met opties als lopen, fietsen, met de auto, met het vliegtuig of met de boot. Samen gaan we er een aantal gebruiken. In de ‘Hallodans’ zitten drie muzikale ritmes. De eerste redelijk actief met een trompet als melodie. Daarna een fluit en snelle trommel. Als laatste een rustigere trompet gecombineerd met een soort accordeon. Op de actieve trompet lopen we naar onze bestemming. We zetten stevige passen en lopen flink door. Hoor je de trommel? Dan zitten we in de auto op de snelweg. We racen met onze handen aan het stuur door de zaal. Bij de rustige melodie ploffen we neer op de grond en kijken we met grote ogen uit het raam. We zitten in het vliegtuig. Deze drie vervoersmiddelen wisselen zich het hele lied af (lopen - auto - vliegtuig - auto - lopen - auto - vliegtuig - auto enzovoorts).
Tip! Je kan dit liedje ook tussen elk land door even aanzetten. We gaan tenslotte van land naar land!

Oefening 2: Nederland
♫ Muziek: Geef mij maar Amsterdam - Camille Blanckaert
We beginnen onze wereldreis in ons eigen kikkerlandje Nederland. Dat doen we op Nederlandse accordeon muziek. Laat (optioneel) dit filmpje zien van de Nederlandse klompendans vanaf 2.30. Wat valt op? Je zou kunnen denken aan het stampen van de voeten. Het draaien in een kring en het opgooien van de benen. Dat gaan wij gebruiken!
Deze muziek heeft veel weg van een mars. Je hoort heel duidelijk een kadans in de muziek (1,2,1,2) die snel en opzwepend is. De muziek is heel vrolijk en je kan er, zoals de naam zegt, goed op marcheren (al is deze redelijk snel). Een échte mars is Radetsky March . Misschien is het leuk om die vooraf te luisteren samen met de groep en alvast het marcheren te oefenen.
Ok, zet nu ‘Geef mij maar Amsterdam’ op. Laat de leerlingen klaar staan aan de ene kant van de zaal met hun handen in de zij. Om de beurt moeten zij naar de overkant terwijl ze hun benen voor zich omhoog gooien. Het ritme? 1,2,1,2,1,2 (schop, stap, schop, stap). Als de muziek verandert (0.35) maak je gauw met de hele klas een kring met de handen vast. Samen draai je rond. Eerst allemaal naar rechts, dan allemaal naar links. Verandert de muziek weer terug (0.56) dan gaan we met z’n allen stampend door de zaal.

Oefening 3: Italië
♫ Muziek: Tarantella Napoletana - Orchestra Italiana Napolentana
Op naar Italië! Het land van de welbekende Tarantella. Deze dans en muziekstijl is vernoemd naar een spin. Vroeger dachten ze dat als je was gebeten door deze spin, je veel moest springen en schudden om het gif uit je lijf te krijgen. Dat is precies wat er in deze dans gebeurt.
De tarantella wordt meestal gespeeld in een 6/8 maat. Dat klinkt vaak gewoon als 1, 2, 1, 2, maar eigenlijk wordt er onderliggend 123, 123 gespeeld door de accordeon. Elke tel die je hoort is dus opgedeeld in drie achtste nootjes. Het accent ligt steeds op de 1 (23) - net zoals bij een waltz. De tarantella gaat vaak snel en zet je direct in beweging als je de muziek hoort.
Onze benen zijn inmiddels warm. Het ‘stap, schop’, wordt nu een sprong. De leerlingen gooien hun benen naar voor terwijl ze springen. Hier weer een leuk filmpje ter inspiratie.
Maak met de klas een grote kring. Als de muziek aangaat spring je met je benen om en om naar voor. Vanaf 0.13 hoor je dat de muziek overgaat in verschillende accenten. Hier kan je leuk op in gaan. Stap naar voren 1, 2 en klap in je handen 1,2,3. Doe hetzelfde naar achter. Herhaal het springen nog een keer.
De muziek wordt nu (0.35) heel lyrisch. Laat de leerlingen door de zaal huppelen, terwijl ze met hun handen in de lucht zwaaien. Als het lyrische stopt gaat gauw iedereen weer in de kring en kun je alles herhalen! Maar let op: het liedje gaat steeds sneller en sneller...

Oefening 4: Griekenland
♫ Muziek: Zorbas Dance - Mikis Theodorakis
We reizen door binnen Europa naar het mooie Griekenland. De muziek en dans die bij Griekenland hoort is de Sirtaki. Hier zie je een leuk voorbeeld van deze dans. Deze dans is een stuk rustiger dan de vorige dans uit Italië. Dus we kunnen weer even op adem komen.
Het leuke aan de Sirtaki is, dat de muziek versnelt en vertraagt. Je kan je dus niet mee laten voeren met de muziek, maar je moet goed blijven luisteren wanneer de muziek verandert. De muziek is over het algemeen rustig. Onder de melodie hoor je steeds 4 tonen in een 4/4 maat. Het accent ligt op de 1 en de 3. Hoe verder je in de muziek komt, hoe sneller de maat zal gaan! De muziek gaat niet alleen sneller, ook de maatsoort zal veranderen van een 4/4 naar een 2/4. Dat betekent dat je 1, 2, 1, 2, telt in plaats van 1, 2, 3, 4.
Laat de jongens en meisjes apart van elkaar een lange rij maken. De armen reiken opzij en liggen op de schouders van de buren. De leerlingen staan aan weerszijden van het lokaal. Als de muziek aan gaat lopen eerst de jongens op. Zij doen dit zijwaarts en met de buik naar voor. Ze stappen steeds zij, voor, zij achter enzovoorts. Bij hele jonge kinderen hoef je daar natuurlijk geen rekening mee te houden en kan je gewoon zijwaarts lopen. Ze hebben hier 5x8 de tijd voor. Als de jongens staan komen de meisjes op. De jongens blijven heen en weer wiegen als de meisjes oplopen op dezelfde manier als de jongens.
De muziek begint nu te versnellen (vanaf 1.49). Ga hierbij over in een snelle ‘stap tik’. Doe dit vier keer. Vervolgens swing je je rechterknie op, zet je die neer en dan tik je je linkervoet met de teen achter en die stap je weer bij. Dat doe je twee keer. Doe het een keertje heel langzaam en vervolgens snel. Ga door met dit hele riedeltje tot de muziek weer verandert. Let op de muziek gaat steeds sneller!
Vanaf 1.29 laten de rijen los. Alle kinderen dansen op hun eigen manier naar de kring. Het is leuk om hier een opdracht aan te verbinden. Bijvoorbeeld ‘gekke voeten’:De voeten gaan alle kanten op en de knieën draaien mee. Maak dan samen met de hele klas een grote kring. Op 1.42 spring je van je ene been op je andere been met je knie op. De handen zijn in de zij en de buik is naar het midden. Kom steeds een beetje dichterbij elkaar en sla de armen om elkaar heen. Doe dit tot 2.05. Verplaats nu allemaal naar rechts door de voeten steeds te twisten. Eerst de tenen, dan de hakken. Je voeten blijven bij elkaar.

Oefening 5: Nigeria
♫ Muziek: Laba Laba - Baba Ken Okulo & The Nigerian Brothers
We reizen door naar het Afrikaanse land Nigeria. Het land ademt dans. We gebruiken mooie rustige muziek met een duidelijke beat. Je hoort steeds 1, 2, 3 én 4.
Laat de leerlingen aan een kant van de zaal staan in een lange rij. Ze gaan naar de overkant met een danspas die goed op het ritme past. Laat de leerlingen goed door de knieën zakken. Loop 3 stappen (rechts, links, rechts) en klap 2x in de handen op ‘én 4’. Hoe losser in de schouders en het bovenlichaam hoe beter!

Oefening 6: Mexico
♫ Muziek: Jarabe Tapito- Mariachi Vargas De Tecalitlan
In Mexico hoor je hele vrolijke, uptempo muziek met veel trompet melodieën. In dit filmpje zie je een super leuk voorbeeld. Bij deze dans zie je vaak de vrouwen en mannen tegenover elkaar dansen. De mannen met hoeden en de vrouwen met prachtige grote jurken.
De Mariachi muziek is afkomstig van Mariachi bands die van stad naar stad afreisden. In de muziek hoor je allerlei verschillende instrumenten, maar vooral de trompetten schallen erbovenuit. In het liedje waar we op gaan dansen kun je heel veel maatsoorten herkennen. We beginnen simpel op een 4/4 maat met een vrolijke uptempo melodie. Al gauw wordt de muziek rustiger en hoor je een duidelijk ¾ maat (0.40). Je kan heel duidelijk tot 3 tellen. Het accent ligt steeds duidelijk op de 1. Vervolgens verandert dit in een 6/8 maat. Die kennen we inmiddels al! Uiteindelijk gaat de muziek over in nog meer ritmes.
We gaan dit keer geen pasjes doen, maar een vrije oefening. Laat eerst iedereen dansen zoals de mannen. Ze dansen met gebogen knieën en maken veel kleine pasjes met de voeten. Ze springen al stampend van voet naar voet. Lekker duidelijk op de maat.
Daarna gaan we de vrouwen oefenen als de ¾ muziek begint. Die zwieren met hun jurken en twisten met het bovenlichaam. Het zou extra leuk zijn als je een stuk stof hebt waar elke leerling mee kan dansen. Het verschil tussen de 6/8 maatsoort en de ¾ maatsoort hoor je in dti geval vooral door het tempo. In de 6/8 maatsoort hoor je heel veel snelle nootjes. Als je goed luistert kun je steeds tot 6 tellen. In de ¾ maatsoort hoor je juist een meer rustige beat. Hier kun je steeds tot 3 tellen en dan begint er weer een nieuwe maat.
Zet na het oefenen twee leerlingen tegenover elkaar. De ene danst de zwierige vrouwelijke rol en de andere de mannelijker rol met de snelle voeten.

Oefening 7: Brazilië
♫ Muziek: Samba - Gloria Estafan
Vanuit Mexico reizen we door naar Brazilië. In Brazilië is natuurlijk de zeer uitbundige samba heel bekend, maar dat niet alleen... De vechtsport Capoeira is ook zeer populair in dit warme land! In Brazilië bestaat er een soort mixvorm tussen dans en capoeira, dat gaan we inzetten. In dit filmpje is dat mooi te zien.
De samba wordt gespeeld in een 2/4 of een 4/4 maat. Het ritme is snel en je hoort duidelijk de percussie op de achtergrond. Je gaat er haast automatisch van shaken. We sluiten de les dus af met een echt feestnummer!
Laat de leerlingen het filmpje zien met de capoeira bewegingen. Dit mogen ze gaan oefenen door de zaal. Het is handig om de groep hierbij even te splitsen, zodat leerlingen niet botsen. Laat ze daarna ‘samba’ oefenen door hun voeten zo snel als ze kunnen voor en achter te bewegen. Misschien kunnen ze ook wel heel snel schudden met hun schouders (of heupen).
Maak vervolgens een grote kring. Iedereen mag om de beurt zijn coolste moves laten zien. Misschien kan iemand uit de klas deze vechtsport wel? Of misschien is er wel iemand die de samba heel goed kan? Maak er een feestelijk einde van waar iedereen het beste van zichzelf kan laten zien!

Terug naar huis

Dat was het alweer. Een dansles vol met muziek en ritmes uit verschillende landen. Eenmaal terug ‘thuis’ in Nederland kunnen we nog even napraten over wat we allemaal hebben meegemaakt. Het is leuk om de les af te sluiten met de vraag welke beweging de leerlingen het allerleukste vinden. Wat is ze het meeste bijgebleven? Verder is het interessant om te vragen welke muziek de leerlingen het meest heeft verrast. Welke muziek kenden ze al en welke was echt helemaal nieuw? Kinderen zullen aan deze les zeker weten veel plezier beleven en daarnaast heb jij als docent gewerkt aan het ontwikkelen van muzikaal talent bij kinderen. Gauw proberen dus!

Welke landen zijn nog meer heel inspirerend om te gebruiken tijdens de dansles? Laat het me weten in de reacties!

MUZIEK & LESMATERIAAL - KINDEREN

Als dansdocent ben je veel tijd kwijt met voorbereiding. Uren die niet betaald worden. Vooral muziek zoeken voor een nieuwe les is een hels karwij. Wie kent er nog een leuk liedje over de winter? Of over vlinders? Leeuwen? Bijen? En welke oefening doen we daar bij? Help! Onze redacteur Muziek & Lesmateriaal schrijft artikelen met oefeningen en lesplannen voor danslessen voor kinderen. Deze worden vergezeld van muzieksuggesties, zodat jullie nooit meer lang hoeven te zoeken naar een geschikt muzieknummer!