Dansdocent Rimke Saan met haar leerlingen. Fotograaf: Jacqueline de Kuijper

MUZIEK & LESMATERIAAL | Dansdocent Rimke Saan luistert de hele dag door naar muziek. Ze is ook altijd geïnteresseerd geweest in het gebruik van muziek tijdens danslessen. Maar wat zijn eigenlijk de officiële leerdoelen voor muziek in het dansonderwijs? In Nederland en daarbuiten? En hoe kan je die met kinderen van basisschoolleeftijd oefenen? Lees verder voor een lesplan ‘muziek in de dansles’, uiteraard compleet met muzieksuggesties en Spotify afspeellijst!

Het belang van muziek

Muziek is niet weg te denken uit mijn leven. Ik luister ernaar als ik me ‘s ochtends klaar maak voor de dag, als ik naar mijn werk toe fiets, als ik terug fiets, tijdens het koken en vlak voor het slapen gaan. Daarnaast is muziek natuurlijk ook een enorm onderdeel van mijn werk als dansdocent. Ik doe vrijwel alle dansoefeningen op muziek. De ene keer kies ik een bekend nummer en de andere keer speur ik naar mooie, onbekende muziek.

Al sinds ik ben begonnen met lesgeven vind ik het effect dat muziek op leerlingen kan hebben heel interessant. Zo kan een opzwepend muziekje enorm veel energie geven en net zo kan een langzaam nummer leerlingen tot rust brengen. Voor dit artikel ben ik daar wat verder ingedoken: Welke oefeningen kun je doen waarin muziek in de hoofdrol staat? Welke leerdoelen zijn geschikt om aan te werken met kinderen? Aan welke vaardigheden kunnen we werken?

Stemmingen en tempi

Voor mijn kinderdanslessen grijp ik nog wel eens naar de leerlijn dans van het SLO (Stichting Leerplan Ontwikkeling). Daarin staan de doelen van danseducatie beschreven voor de verschillende groepen in het basisonderwijs. Deze leerlijn is een heel handig handvat als je in het basisonderwijs werkt, maar werkt ook prima als inspiratiebron voor kinderlessen op dansscholen.

Over muziek in een dansles vond ik één interessante competentie (voor groep 3&4) die mij heel bruikbaar lijkt. Dat is de volgende: “De leerling kan via dans reageren op de stemming van verschillende soorten muziek en snelle en langzame tempowisselingen in muziek herkennen” (SLO, 2019).

Dit lijken me ook hele toegankelijke doelen om aan te werken met kinderen tussen de 6 en 8 jaar. Bij leerlingen van tussen de 6 en 8 jaar zou ik zelfs nog willen dat ze de tempowisselingen kunnen verwerken in hun bewegingen. Naast herkennen kunnen ze de muziek dan gebruiken om de snelheid van de muziek uit te drukken in beweging.

Het valt me op dat dit leerdoel voor groep 1&2 als volgt wordt beschreven: “De leerling kan de sfeer van muziek gebruiken in zijn dans” (SLO, 2019). Bij deze jongere groep kinderen laat de leerlijn dans het herkennen van de snelle en langzame tempowisselingen dus weg. Persoonlijk vind ik dat juist heel goed toe te passen bij de kleutergroepen. Ik gebruik daarom dat leerdoel ook voor leerlingen van 4 tot 6 jaar. Blijkbaar is dat geeneens zo’n hele gekke keuze…

Fun fact! Ik heb voor dit artikel ook de leerlijn muziek van het SLO bekeken. Daar wordt de combinatie met beweging genoemd bij de groepen 1-2: “De leerling kan maat en tempo van muziek in beweging weergeven” (SLO, 2019). Het valt me op hoe ze bij de leerlijn muziek wél focussen op het tempo van de muziek, maar dat dit bij de leerlijn dans niet wordt genoemd (bij groep 1-2). Als je ook dit leerdoel tijdens je danslessen meeneemt, sla je dus eigenlijk twee vliegen in één klap!

Als eindcompetentie (dus in groep 8) voor het element muziek in een dansles staat er het volgende beschreven: “De leerling kan muzikale verschillen herkennen (tempo, dynamiek, ritme, accenten, melodie, sfeer) en deze toepassen in een dans. Hij kan zelf muziek zoeken bij een dansthema.” (SLO, 2019).

In groep 5-8 leer je kinderen dus, volgens SLO, pas dynamiek, ritme, accenten en melodie kennen. Zelf geloof ik dat kinderen in groep 3-4 al prima aan de slag kunnen met de beginselen van ritme. Denk bijvoorbeeld aan het meeklappen van ritmes in de muziek of aan het dansen in de maat. Daar besteed ik in mijn lesplan hieronder dan ook al aandacht aan.

Muzikaliteit?

Notitie van hoofdredacteur Jacqueline de Kuijper:

Omdat ik in de VS dans heb gestudeerd, was ik erg nieuwsgierig naar wat er in de Amerikaanse leerlijn dans is geschreven over muziek. Daarom pakte ik het boek Teaching Dance as Art in Education (2006) van de gerenommeerde danspedagoog Brenda Pugh McCutchen erbij. Tot mijn grote verbazing behoort muzikaliteit niet tot één van de zeven core competenties van de nationale standaarden voor danseducatie in het reguliere onderwijs in de Verenigde Staten. En dat terwijl muzikaliteit, volgens professionele dansers en choreografen, heel belangrijk is (Bauer, 2020).

Zo zegt de beroemde balletdanseres Skylar Brandt (Bauer, 2020) dat haar muzikaliteit haar onderscheidt van andere dansers: “It's what distinguishes one dancer from another. It helps me express myself more vividly and emotionally." Muzikaliteit is ook één van de aspecten van dans waar Ernst Meisner, artistiek coördinator van de Junior Company, het meest op let (de Kuijper, 2020). Meisner: “Als je ritme klopt, dan is dat al de helft van je techniek. Want als je het kan zingen, zoals docenten vaak een ritme voorzingen, dan kan je het al half uitvoeren.”

In het 543 pagina’s tellende boekwerk van McCutchen wordt slecht 1 bladzijde besteed aan het gebruik van muziek, namelijk aan het samenwerken met muziekdocenten en het gebruik van populaire liedjes. Haar adviezen?

“Creative accompaniment and collaboration with music teachers is fruitful when both music students and dance students compose original works on the same theme and put them together in an artful way. However, overreliance on music must be avoided.”

— Brenda Pugh McCutchen (2006, p. 320)

“Divorce Dance’s reliance on music; otherwise students will put steps and routines directly to the music. Be very intentional about introducing accompaniment options (that is, music). Dance as art in education is about increasing self expression . . . and the craft of choreography, not dancing to the music.”

— Brenda Pugh McCutchen (2006, p. 320)

De 7 ‘national dance content standards’ uit de Verenigde Staten. Muziek of muzikaliteit wordt er niet expliciet in vermeld. De samenwerking met muziekdocenten valt onder #7: '“Making connections between dance and other disciplines.”

Lesplan Muziek in de kinderdansles

Ik (Rimke Saan) focus mij in deze dansles op verschillende sferen, tempi en ritmes van de muziek. Voor dit artikel ben ik ook op zoek gegaan naar muziek die je goed kunt inzetten als je bovenstaande leerdoelen in je les wilt behandelen. Het zijn op zichzelf staande oefeningen die je kunt vormen naar je eigen les en dansstijl.

Oefening 1: langzaam vs. snel
Doel: het verschil tussen langzame en snelle muziek herkennen en verwerken in beweging
Er staan op Spotify een aantal hele leuke liedjes die je kunt gebruiken bij het oefenen van verschillende tempi. Om dit aan jonge kinderen uit te leggen is het soms fijn om bij het onderdeel snel vs. langzaam een verhaal te verzinnen. Dieren doen het vaak goed omdat kinderen daar meestal al veel over geleerd hebben en ze zich er goed een voorstelling bij kunnen maken.
In het bos lopen twee dieren. De … (dier 1).... is heel sierlijk. Het dier maakt hele mooie, grote en vooral langzame bewegingen. …. (dier 2).... is heel snel en krachtig. …(dier 2).. beweegt van hot naar her. Als de muziek langzaam gaat, bewegen als dier 1. Langzaam en sierlijk. Als we de muziek snel gaat, bewegen we als dier 2. Snel en krachtig.
(Het is in dit geval aan de docent om in te vullen welke dieren er gebruikt worden tijdens de les. Of misschien mogen de leerlingen zelf wel kiezen)
Opties voor dier 1 Opties voor dier 2
- Vlinder - Wesp
- Olifant - Gazelle
- Beer - Hert
- Slang - Muis
Muzieksuggestie:
The Slow Fast Song - Craig Wingrove : Instrumentale optie met mooie pianoklanken
Dieren in de Tuin - Dirk Scheele: Optie met tekst. In dit geval is dier 1 een slome slak en dier 2 zou je samen met de groep kunnen bedenken. Je kunt de leerlingen ook tijdens het stukje over de slome zak door de zaal laten dansen en bij het snelle refrein bij elkaar roepen in de kring. Daar kun je een aantal leuke bewegingen verzinnen op het snelle stukjes tekst. Denk aan springen of snel draaien met de armen voor je buik (molentje).
Fun Game 2 - Louds and softs - Craig Wingrove: Dit lied is eigenlijk bedoeld om het verschil tussen harde en zachte muziek te horen. Toch kan je dit ook heel goed gebruiken voor het verschil tussen snel en langzaam. De harde muziek is namelijk snel en vrolijk. De zachte rustiger en sierlijk.

Oefening 2: bewegen vs. stilstaan
Doel: het verschil tussen muziek en stilte herkennen en vertalen in beweging
Naast het verschil tussen snel en langzaam is er ook een verschil tussen bewegen en stilstaan. Er zijn veel handige liedjes om dat te oefenen. Kinderen vinden dit vaak ontzettend leuk. Als ik heel eerlijk ben, is dit eigenlijk een soort stopdans zonder dat je de muziek hoeft te bedienen. Ook nu weer kun je zelf een leuk verhaal om de oefening heen verzinnen. Bijvoorbeeld:
We lopen samen door het bos. We springen, rollen en draaien over de paden. Af en toe zien we een heel bijzonder dier. Dan moeten we zo snel mogelijk stil staan. We willen ze niet wegjagen! Als de muziek stil is, staan we daarom zo stil als we kunnen. Je maakt met je lichaam een verbaasde houding. Zo’n dier heb je nog nooit gezien!!
Het fijne aan deze oefening is dat je het heel gemakkelijk tijdens de les kan terughalen. Zo heeft een leerling (5 jaar) van mij een keer bedacht dat het woord ‘ijs’ betekent dat je stil moet staan. Als ik nu de muziek uitzet, roepen alle kinderen direct “IJS” en staan ze stokstijf stil. Ook op momenten dat ik de muziek gewoon uitzet omdat de oefening is afgelopen of omdat ik iets wil uitleggen. Het creëert een sfeer in de les waarbij leerlingen betrokken zijn en zich constant uitgedaagd voelen om op te letten. Goede tip dus!
Muzieksuggestie:
The Stop-Time Dance - Craig Wingrove: Instrumentaal en vrolijk nummer met verschillende stops op verschillende momenten.
Fun Game 1 (4/4) Accents - Craig Wingrove: Dit nummer werkt met steeds een snel stuk muziek afgewisseld met twee korte accenten waarop je een standbeeld kunt maken.
Run into a Picture (14x) - Little April Shower - Guy Dearden
Run into a Picture - Going to the zoo - Guy Dearden :
Deze nummers hebben steeds een even lang stuk muziek en stoppen dan.

Oefening 3: muziek en fantasie
Doel: de muziek gebruiken om een verhaal in dans uit te kunnen drukken.
Muziek kan enorm bijdragen aan de fantasie van leerlingen. Er zijn een aantal nummers te vinden op Spotify die heel sprekend zijn en direct beweging bij leerlingen uitlokken. Hieronder vind je een paar van mijn favorieten.
Game - Sleeping Princess - Bruno Raco:
We zijn allemaal prinsen of prinsessen in een groot kasteel. Als de muziek langzaam is zijn we moe. We worden rustig wakker. Niemand die ons ziet. Gaat de muziek sneller? Dan gaan we het dorp in. We lopen heel deftig over de straten en zwaaien naar alle mensen. Huppelen mag natuurlijk ook.
Extra leuk! Bij deze oefening werk je ook aan de tegenstelling tussen snel en langzaam.
Game - Foto (Dance / Stop with the music, pose and photo) - Bruno Raco
Eenmaal in de stad aangekomen worden er natuurlijk heel veel foto’s van je genomen. Als de muziek stopt ga je klaarstaan voor een prachtige foto. Maak je allermooiste houding en blijf héél stil staan! Extra leuk! Bij deze oefening werk je ook aan het verschil tussen bewegen en stoppen.
Fun Game 3 (4/4) Pizzaicato and Legato - Craig Wingrove
Bij dit nummer hoor je duidelijk twee hele andere soorten muziekthema’s. Eentje is staccato met korte tonen. De andere is legato met vloeiende noten. Hier kun je als docent een leuk verhaaltje over verzinnen. Denk bijvoorbeeld aan een prinses die door het kasteel wandelt en een boef die stiekem ook het kasteel is binnengedrongen. Het is leuk om de groep op te splitsen! De ene groep danst tijdens de ene muzieklijn en de andere groep tijdens de andere muzieklijn. Daardoor moeten de kinderen heel goed luisteren wanneer ze mogen dansen.
Game - Toy - Bruno Raco
Wij zijn speelgoed poppen. Als we zijn opgeladen kunnen we heel houterig door de zaal bewegen. Helaas lopen we ook leeg… dan lopen we steeds langzamer en uiteindelijk staan we weer stil. Hoor je dat? We worden weer opgeladen en kunnen verder….
Extra leuk! Bij deze oefening werk je ook aan de tegenstelling tussen snel en langzaam én aan het verschil tussen bewegen en stoppen.
Een ander muziekstuk voor deze oefening is music box - René Aubry. Deze muziek stopt niet tussendoor, maar is wel super mooi en neemt je mee in de sfeer. De muziek duurt maar een minuutje, dus je kan hem eventueel vaker aan en uit zetten.

Oefening 4: ritmes
Doel: het luisteren naar muziek en het omzetten van een ritme in beweging.
Ik heb wel eens tijdens het lesgeven een juf aan de zijkant gehad die, heel goed bedoeld, kinderen uit groep 3 per se in de maat wilde laten dansen. Toen de leerlingen naar de overkant moesten springen, stond ze op van haar bank en legde ze haar stapel nakijkwerk weg. Ze had de hele les nog niet echt interesse getoond. De Afrikaanse beat die opstond triggerde iets in haar en ze begon haast te schreeuwen. “1,2,1,2,1,2. Kom op jongens. In. De. Maat. Blijven.” Hoewel de leerlingen erg hun best deden, was hun gespring niet echt in een maat te vatten. De juf was gefrustreerd, maar ik kon enorm van het tafereel genieten.
Sommige leerlingen dansen uit zichzelf in de maat, anderen kunnen het op hun twintigste nog niet. Ik vind het zelf fijn om het wel op jonge leeftijd al te stimuleren. Mijn doel is nooit dat leerlingen het meteen goed moeten doen, maar wel om er alvast kennis mee te maken. Vaak begin ik er in groep 3 mee. Dan kunnen kinderen inmiddels goed tellen en met mijn begeleiding best goed ritme houden. In mijn les werk ik graag met sprongetjes naar de overkant die ze dan in de maat van de muziek moeten (proberen) te doen.
Een heel handige daarvoor is het ‘open-dicht’ sprongetje. Je springt met twee voeten op en land dus in een tweede positie parallel. Daarna spring je met twee voeten dicht en land je in de eerste positie parallel. Dit herhaal je. Door er steeds ‘open, dicht’ bij te roepen lukt het kinderen vaak goed om in de maat te springen.
Als leerlingen dit goed afgaat kun je de maat ook heel leuk oefenen met sprongetjes op één been. Spring bijvoorbeeld vier keer op je rechterbeen naar voren (hinkelen) en daarna vier keer op je linkerbeen. Laat de leerling die springt - of juist de leerlingen op de bank - hardop meetellen: één, twee, drie, vier, één, twee, drie, vier. Op die manier leren de leerlingen speels tot vier tellen. Je kan dit natuurlijk ook met acht tellen doen.
Muzieksuggesties:
Drym Dialogue - James Asher
Jika - Mi Casa
Funky in the middle - Nickodemus
Dit zijn allemaal redelijk snelle nummers, waarbij je de maat goed kunt horen. Ik heb gemerkt dat langzame nummers lastiger zijn om mee te tellen. Kinderen gaan dan op de een of andere manier vaak versnellen in hun telling. Bovenstaande nummers gebruik ik graag.

Oefening 5: sfeer
Doel (voor de dansdocent): de sfeer van de muziek inzetten om een bepaalde sfeer in de groep op te roepen
Ik heb in mijn eigen danslessen gemerkt hoe bepalend muziek kan zijn voor de sfeer. Natuurlijk is niet elke groep en elke docent hetzelfde, maar bij mij zijn er een paar nummers die vrijwel altijd werken.
Zo heb ik een lijstje met rustige nummers die heel vaak goed werken om een bepaalde focus in de groep te krijgen. Ik vind dit heel fijn tijdens een opwarming waarin ik wil dat leerlingen heel gericht mij nadoen. Verder vind ik de muziek heel fijn werken bij oefeningen waarbij leerlingen zich goed moeten concentreren. Ik zou deze nummers afraden als je juist een vrolijke en energieke sfeer in je les wil creëren.
Muziekvoorbeelden:
Nil - Christian Loffler (of welk liedje dan ook uit dit album)
Canopée - Polo & Pan
Homebase - Dhizan & Kamien
Umrika - Dustion O’Hallaron
Tick Of The Clock (Film Edit) - Chromatics (dit is echt mijn all time favoriet!)
Bovenstaande nummers zijn over het algemeen vrij rustig. Toch focus ik me bij deze muziek niet perse op langzaam bewegen. Het gaat mij erom dat de leerlingen zich goed kunnen focussen op de opdracht. De muziek ondersteunt hen hierbij. Bij deze oefening gebruiken de leerlingen de muziek niet bewust, maar zet jij als docent de muziek in als tool om iets te bereiken.
Daarnaast zijn er nummers die bij mij vaak goed werken om leerlingen enthousiast te krijgen om te bewegen. Het zijn van die nummers waarbij je bijna moet gaan bewegen. Dit soort nummers vind ik heerlijk aan het einde van de les om op een leuke manier af te sluiten. Ze kunnen ook goed werken als opwarming als je wil dat de leerlingen meteen lekker veel energie kwijtraken. Verder gebruik ik ze vaak tijdens oefeningen naar de overkant waarbij ik veel wil springen of draaien.
Muziekvoorbeelden:
Oefenmuziek 14 Shake it - Dansspetters
My Lady - Afrik Bawantu
Tarantella - Italian Social Club
An Rince Crann - An Dochas
Party! Party! Party! - Hans Zimmer
Ik ben heel benieuwd hoe deze nummers jullie zullen bevallen. Zodra deze liedjes bij mij (per ongeluk) door de speakers knallen, zit er geen leerling meer stil!

Stay tuned!

Er is met muziek zoveel te doen! Het kiezen van de juiste muziek kan zoveel betekenen voor je danslessen. Hopelijk kun je daar met dit artikel - en onderstaande playlist - je voordeel uit halen. Dit is niet het laatste artikel wat ik zal schrijven over muziek en dans. Binnenkort ga ik in op de relatie tussen muziek en het brein… Stay tuned!

Bronnen

Bauer, C. (2020, 1 juli). Defining and Refining Musicality: How to Tune In and Develop Your Artistic Voice. PointeMagazine.com. Geraadpleegd op 17 maart 2020.
de Kuijper, J. (2020, 10 december). In the spotlight: artistiek leider en balletdocent Ernst Meisner. Dansdocent.nu. Geraadpleegd op 17 maart 2020.
McCutchen, B. P. (2006). Teaching Dance as Art in Education. Champaign, IL: Human Kinetics.
SLO. (2019, 30 oktober). Leerplankader kunstzinnige oriëntatie: muziek. SLO.nl. Geraadpleegd op 16 maart 2020.
SLO. (2019, 30 oktober). Leerplankader kunstzinnige oriëntatie: dans. SLO.nl. Geraadpleegd op 16 maart 2020.

MUZIEK & LESMATERIAAL - KINDEREN

Als dansdocent ben je veel tijd kwijt met voorbereiding. Uren die niet betaald worden. Vooral muziek zoeken voor een nieuwe les is een hels karwij. Wie kent er nog een leuk liedje over de winter? Of over vlinders? Leeuwen? Bijen? En welke oefening doen we daar bij? Help! Onze redacteur Muziek & Lesmateriaal schrijft artikelen met oefeningen en lesplannen voor danslessen voor kinderen. Deze worden vergezeld van muzieksuggesties, zodat jullie nooit meer lang hoeven te zoeken naar een geschikt muzieknummer!