MUZIEK & LESMATERIAAL | Houd jij ook zo van de kerst? De gezellige sfeer en mooie lichtjes die s’avonds verschijnen? In deze dansles gaan we gebruik maken van die lichtjes! In een donkere zaal dansen kinderen de sterren van de hemel. Dit is niet alleen maar leuk, dansen in het donker verbetert hun lichaamsbewustzijn. Verder krijg je leuke oefeningen om in je dansles te gebruiken, muziektips, en reacties van leerlingen die de oefeningen hebben uitgeprobeerd.

Dansen in het donker

Het is december en dat betekent: bijna kerst! Hoera! Ik word al helemaal enthousiast bij het schrijven van die ene zin, want ik ben dol op kerst. Toch moet ik ook eerlijk bekennen dat ik wel door mijn ideeën voor kerstige danslessen heen was dit jaar. Toe aan iets nieuws en spannends.

Ik ben eens diep gaan nadenken over wat kerst voor mij zo speciaal maakt. De kaarsjes op tafel elke avond? De lampjes op de balkonrelingen in mijn flat? De tuinen die in vol ornaat zijn versierd met lichtgevende kerstmannen, rendieren en een arreslee? De knusse wandelingen met verlichte bomen door Amsterdam? Alles wat met licht te maken heeft, schoot mij als eerste te binnen. Daar kan ik wel wat mee in mijn danslessen!

Daarnaast is ‘licht’ als thema meer universeel dan bijvoorbeeld ‘kerst’. Zo heb je het lichtjesfeest uit India, maar bijvoorbeeld ook vuurwerk op oud&nieuw. Dus ook voor de leerlingen die geen kerst vieren en/of niet christelijk zijn is een dansles in het donker met lichtjes leuk. Lekker multiculti!

In het donker dansen doe je niet zomaar even. Het is natuurlijk belangrijk dat het avond is en winter, want anders is de dansstudio niet donker genoeg. Nu dat het december is, en de dagen kort zijn, is het ideale moment aangebroken om dit wel te doen!

Oefenen: proprioceptie

Dansen in het donker voelt heel anders dan dansen met licht aan. Mensen hebben namelijk een zintuig waar we het niet vaak over hebben: proprioceptie. Dit is de wetenschappelijke term voor de gewaarwording van jouw lichaam in beweging. Je weet door proprioceptie in welke stand je ledematen zich bevinden, of ze bewegen, in welke richting en hoe snel (Batson, 2018). Ook kun je door proprioceptie aanvoelen of je spieren zwaar, vermoeid of alert zijn. Proprioceptie is belangrijk voor je motoriek en je lichaamsbewustzijn, en zonder dit zintuig zou je niet kunnen dansen.

Hoe werkt het? In je spieren zitten spierspoeltjes. Dit zijn sensorische receptoren die informatie vanuit je zintuigen door kunnen geven aan je centrale zenuwstelsel (en dus je hersenen). Samen met sensoren uit onder andere je huid, pezen en bindweefsel rond spieren en gewrichten, kunnen je hersenen weten in welke positie je staat en welke beweging je maakt. Door al deze sensoren weet je dat dus óók als je niets ziet.

Beter nog, je ontwikkelt dit zintuig makkelijker wanneer je je focust op wat je voelt en niet op wat je ziet. Als je danst in het donker is je zicht automatisch weg. Je moet daarmee volledig vertrouwen op het gevoel dat je in je lichaam hebt. Daardoor train je met dansen in het donker je proprioceptie. Zo’n december dansles is daardoor niet alleen leuk, maar ook nuttig! Wil je niet dansen in het donker, maar toch de proprioceptie van je leerlingen verbeteren? Bedek dan de spiegel, of laat de dansers de andere kant op kijken en met hun ruggen naar de spiegel toe staan (Batson, 2018).

In het artikel ‘The Mirror: Friend or Foe?’ (Foster, 2016) wordt het verschil tussen dansen met of zonder spiegel besproken. LeeWei Chao, een balletdocent, vraagt zijn professionele dansers om een arabesque te maken. Het valt hem op hoe de dansers de spiegel gebruiken om de juiste positie te vinden. Als hij de dansers vraagt om een arabesque draai te maken, is deze meestal niet zo succesvol. Hij legt uit dat dat komt omdat ze tijdens een draai niet de spiegel kunnen gebruiken voor hun placering. Door telkens bij het maken van een arabesque de spiegel te gebruiken, wordt de connectie tussen hoofd en lichaam minder goed gemaakt.

De International Association for Dance Medicine & Science (Radell, 2019) sluit zich hierbij aan in een interessante resource paper Mirrors in the dance class: Help or hindrance. Dansers die teveel de spiegel gebruiken tijdens hun training, kunnen daar nadelige gevolgen van ervaren als ze gevraagd worden om zonder een spiegel te werken. Door de spiegel worden ze ervan weerhouden om het gevoel voor hun eigen lichaamsbewegingen volledig te ontwikkelen. Het weghalen van de spiegel zorgt ervoor dat de dansers zich meer kunnen richten op het ‘gevoel’ van dansen en hun expressie. En dát kan hun performance verbeteren. Ook hebben dansers die zonder spiegel oefenen een positiever zelfbeeld.

Het donker maken van de zaal zie ik als een vorm van wegnemen van de spiegel. Zelf heb ik ook gemerkt dat dansen in het donker mij bewuster maakt van mijn omgeving. Ik voel de vloer of de luchtverplaatsing van iemand die langs komt. Ik kan meer focussen op de geluiden om mij heen. Ik ben minder bezig met hoe ik eruit zie en hoe anderen eruit zien. Fijne voordelen die ik ook graag anderen wil laten ervaren!

Lesplan voor de wintermaanden

Hieronder vind je een aantal leuke improvisatie oefeningen die je kan doen in het donker. Ik heb zelf gebruikt gemaakt van kleine lichtjes die je om je vinger kan doen. Ik heb die een tijdje geleden online besteld. Als je even zoekt op ‘vingerlampjes’ kan je ze via een hoop websites bestellen. Bij Bol.com hebben ze meerdere opties. Daarmee werd de ruimte niet verlicht, maar dit gaf wel een heel mooi focuspunt om mee te werken.

De oefeningen in dit lesplan kun je met kinderen doen, maar zeker ook met tieners of zelfs volwassenen. In deze les werk je aan het verbeteren van je proprioceptie, maar deze les is ook een leuke als laatste les van het kalenderjaar.

Check wel altijd even een aantal lessen van tevoren of er iemand is die het spannend vind om in het donker te dansen. Als dat zo is kun je misschien het beste het donker opbouwen door elke week even in het donker te dansen, met lichtjes erbij. Zo went de leerling aan het donker en durft hij of zij misschien de laatste les helemaal in het donker te doen.

Een leuke oefening die je met jonge kinderen kan doen is die van de slapende prinses. Zet het nummer ‘The sleeping princess’ van Bruno Raco op. Laat de leerlingen op grond liggen en maak het donker. Als de muziek rustig is, zijn de prinsessen en prinsen aan het slapen. Wordt de muziek energiek en vrolijk? Dan gaat het licht aan en mag iedereen door de zaal dansen. Bij de rustige muziek gaat iedereen weer lekker liggen en gaat het licht uit.

1 | Helemaal donker
♫ muzieksuggestie: Goodbye - Apparat
Maak de danszaal helemaal donker als de leerlingen nog niet binnen zijn (of stuur ze even naar buiten). Laat de leerlingen een voor een binnen komen. Op die manier komen de leerlingen direct in de sfeer. Verder kunnen ze niet zien wie zich waar in de ruimte bevindt. Dat maakt de les extra spannend. Ze mogen gaan liggen op de vloer. Doe de muziek aan en begeleid met je stem op je volgende manier:
Je mag je vingers langzaam in beweging brengen. De beweging gaat over naar je polsen. Naar je ellebogen. Naar je hele armen. Naar je schouders. Vanuit je schouders gaat de beweging naar je nek en je hoofd. De beweging gaat langzaam naar beneden door je buik en rug, door je heupen naar je knieën. Vanuit daar naar je enkels, voeten en tenen.
Als alles in beweging is mag je voorzichtig gaan krioelen door de zaal. Blijf op de grond en verplaats jezelf rustig door de zaal. Probeer de aanwezigheid van anderen te voelen, maar niet bij ze in de buurt te komen.
Dit kun je een tijdje rustig begeleiden tot iedereen goed warm is. Zolang iedereen rustig beweegt, zullen er geen ongelukken gebeuren.
Deze oefening is bedoeld om te wennen aan het donker en om je lichaam goed te voelen en daarmee dus het lichaamsbewustzijn en de proprioceptie te stimuleren.

2 | Vanuit een lichtje bewegen
♫ muzieksuggestie: All Night - Romare
Duw leerling voor leerling een klein lichtje in de handen. De leerlingen blijven doordansen. Als iedereen een lichtje heeft, geef je instructie hoe het lichtje aan kan. De leerling mag nu vanuit het lichtje gaan bewegen alsof het lichtje de weg bepaalt. Met hun lichaam volgens ze het lampje.
Als je gekleurde lichtjes gebruikt kun je de leerlingen even naar elkaar laten kijken door een kleur op te noemen. Alleen die kleur danst door, de rest doet hun lichtje uit. Mocht je geen kleuren gebruiken, kun je natuurlijk ook namen noemen.
Deze oefening is bedoeld om even in te komen en vooral om de leerlingen bewust te laten worden van de ruimte en de personen om hen heen. Waar is hun lichtje en waar zijn die van anderen?

3 | Wat zie je?
♫ muzieksuggestie: 1 C A g 0.8.4s
Laat leerlingen vervolgens bewuster met hun lichtje gaan werken. Wat gebeurt er als je heel rustig je lichtje beweegt? Bijvoorbeeld over jezelf. Misschien gaat je voet bewegen als je jouw lichtje op je voet richt. Of misschien kan je je lichtje op de muur schijnen. Wat gebeurt er als je dichterbij of verder weg van de muur af staat? Wat gebeurt er als je dan je hand voor je lichtje houdt? Misschien kan je je lichtje ook op lichaamsdelen van andere leerlingen schijnen (pas op voor het gezicht).
Extra idee: Bij winkels als de Action, Xenos en Decathlon kun je vaak wel ‘hoofdlampen’ kopen voor een paar euro. Als leerlingen deze op hebben, kunnen ze elkaar beschijnen. Hier kun je de leerlingen ook een leuke compositie-opdracht over geven. Maak een stukje dans waarbij steeds andere leerlingen (of andere lichaamsdelen) belicht worden bijvoorbeeld.

4 | Interactie
♫ muzieksuggestie: The Lake - René Aubry
Vanuit oefening 3 kun je interactie gaan stimuleren. Wat gebeurt er als lichtjes elkaar ontmoeten? Misschien volgen ze elkaar? Draaien ze om elkaar heen? Of spelen ze met de hoogtelagen.
Laat leerlingen telkens een nieuwe leerling (lampje) ontmoeten. Deze ontmoeting mag één seconde duren, maar ook een minuut. Probeer de leerlingen te stimuleren om niet steeds dezelfde leerlingen te ontmoeten, maar om alle lichtjes eens af te gaan. Bij iedereen is de ontmoeting weer anders.
Deze oefening is bedoeld om samenwerking te stimuleren. Laat de leerlingen hierna vertellen over hun ontmoetingen. Welke viel op?

5 | Fun in het donker
♫ muzieksuggestie: See line Woman - Jerome Sydenham/Kerri Chandler
Na al het rustige en serieuze gedans is het tijd voor fun! Laat leerlingen vormen maken met hun lichtje. Cirkels groot en klein. Lijnen of zigzags. Laat leerlingen lekker veel verplaatsen, draaien, rollen en springen. Wat voor toffe lichttekeningen kun je dan zien?Ook nu is het heel leuk om de leerlingen af en toe even naar elkaar te laten kijken en te laten benoemen welke vormen ze zien.
Wat oudere leerlingen kun je ook hun naam of een zin laten schrijven in het donker. Misschien kunnen leerlingen zien wat een ander schrijft en daar weer op reageren.
In deze oefening werken de leerlingen aan ruimtelijk inzicht en coördinatie. Daarnaast is deze oefening bedoeld om de leerlingen lekker los te krijgen en plezier te laten hebben.

6 | Verschijnen en verdwijnen
♫ muzieksuggestie: Kind Of Latin Rhytmn - The Juju Orchestra
Het mooie van lichtjes is dat ze ook uit kunnen. Je kan dan in het donker ongemerkt naar een andere plek in de zaal dansen en je lichtje weer aan doen. Laat de leerlingen hiermee experimenteren. Als je verschillende kleuren licht hebt, kun je de groep verdelen in groepjes van verschillende kleuren. In elke groepje zit bijvoorbeeld rood, geel, blauw en groen. Je kan dan extra goed zien wie waar en wanneer het lichtje aan en uit doet.
Deze oefening maakt leerlingen bewust van de ruimte en hun aanwezigheid binnen de dansstudio.

7 | Mengelmoes
♫ muzieksuggestie: Quattro Passi (lucovico Einaudi - Steve Reich)
Als laatste kun je alle onderdelen die je hebt geoefend die les terughalen. Laat leerlingen aan de kanten van de zaal zitten. Ze mogen wanneer ze willen de vloer op dansen met hun lichtje en wanneer ze willen weer plaatsnemen aan de zijkant. Soms zullen er dus veel leerlingen aan het dansen zijn en soms misschien maar één. De leerlingen kunnen alles wat ze geleerd hebben toepassen. Dansen vanuit hun lichtje, bewust schijnen, interactie opzoeken, vormen maken en natuurlijk verschijnen en verdwijnen.
Hier gaan de leerlingen onderzoeken welke van de deze onderdelen zij het interessantst vinden om te doen. Je kan de leerlingen ook de opdracht geven na dit improvisatiespel om in tweetallen of kleine groepjes een stukje dans vast te zetten. Bijvoorbeeld uit elke oefening een paar bewegingen. Of je laat ze juist een van de oefeningen kiezen en daar kunnen ze helemaal los op gaan.

Extra oefening
Laat leerlingen een keer een techniek oefening (op de plek) doen in het donker. Geef de leerlingen eerst een plek en doe daarna het licht uit. Hiermee train je heel bewust de proprioceptie van de leerlingen. Hoe voelt het om in het donker te dansen? Wat doet het met je balans of coördinatie? Natuurlijk kan je de leerlingen ook vragen om hun ogen dicht te doen als de zaal niet donker kan worden, of hen een blinddoek omdoen.

Dit vonden mijn leerlingen ervan

Ik heb het lesplan uit dit artikel zelf uitgeprobeerd bij mijn leerlingen en wat anonieme quotes verzameld over deze dansles. Lees hieronder wat ze ervan vonden!

“Mensen gaan soms minder snel improviseren waar andere mensen bij zijn. In het donker kan je elkaar niet zien en dus gaan ze sneller improviseren”

— Leerling 1, 12 jaar.

“Ik vond het in het begin lastig, maar toen ik me bedacht dat niemand wist wie ik was en niet goed kon zien wat ik deed vond ik het veel makkelijker om gewoon te gaan dansen.”

— Leerling 2

“Ik vond het erg leuk! Ik vond het leuk omdat het donker was en dat zorgde voor dat ik heel goed tot mezelf kon komen om vanuit daar verder te gaan met bewegen. De lichtjes die we later kregen vind ik een goede toevoeging omdat het nieuw was en je nieuwe bewegingen kon ontdekken vanuit het licht in het donker. Het was fijn dat er een aantal opdrachten waren om je aan vast te houden en daaruit inspiratie te halen!”

— Leerling 3

Met al deze bovenstaande oefeningen heb je een heerlijke les om dit kalenderjaar af te sluiten. En laten we eerlijk zijn: Een lichtje aan het einde van de tunnel kunnen we in deze tijden allemaal wel gebruiken, toch?

Heb je deze dansles geprobeerd? Laat ons dan weten wat jouw leerlingen ervan vonden! En weet jij nog een leuk muziekje voor deze les? Laat het ons weten! Je kunt onderaan dit artikel een opmerking plaatsen en zo jouw inspiratie met je collega’s delen.

Afspeellijst

Bronnen

Batson, G. (2018). Proprioception. International Association for Dance Medicine and Science.
Foster, H. (2016, 1 april). The Mirror: friend of foe? Pointemagazine.com. Geraadpleegd op 12 december 2020.
Radell, S. A. (2019). Mirrors in the dance class: Help or hindrance. International Association for Dance Medicine and Science.

MUZIEK & LESMATERIAAL - KINDEREN

Als dansdocent ben je veel tijd kwijt met voorbereiding. Uren die niet betaald worden. Vooral muziek zoeken voor een nieuwe les is een hels karwij. Wie kent er nog een leuk liedje over de winter? Of over vlinders? Leeuwen? Bijen? En welke oefening doen we daar bij? Help! Onze redacteur Muziek & Lesmateriaal schrijft artikelen met oefeningen en lesplannen voor danslessen voor kinderen. Deze worden vergezeld van muzieksuggesties, zodat jullie nooit meer lang hoeven te zoeken naar een geschikt muzieknummer!