Rimke Saan bij Danshuis Haarlem. Fotograaf: Jacqueline de Kuijper.

MUZIEK & LESMATERIAAL | Dansdocent Rimke Saan is weer volop druk met de voorbereidingen van de eindvoorstelling van de dansstudio waar ze lesgeeft. Die is dit jaar grootser dan ooit, want na twee gekke corona-jaren mogen we nu weer met z’n allen het theater in. Hoewel het een uitdaging blijft om zoveel dansen in elkaar te zetten, heeft Rimke de afgelopen jaren fijne tips & tricks verzameld. In dit artikel zijn die uitgewerkt tot een stappenplan om al je dansen dit seizoen tot een succes te maken.

Meer werk dan je denkt….

We zijn inmiddels alweer beland in april. Wie net als ik bij een dansschool werkt, weet wat dat betekent: de eindvoorstelling komt eraan. Het lijkt nog maar een week geleden dat het januari was en dat we na de lockdown weer aan de slag mochten. Maar we moeten nu echt aan de bak, want de zomervakantie raast op ons af. Dit seizoen is er voor het eerst weer hoop dat we tot en met juli in de dansstudio kunnen blijven. Geen onhandige Zoom- of buitenlessen. Geen roosters tot 5 uur. En hopelijk dansen we straks eindelijk met z’n allen in een theater. De eindvoorstelling voelt voor mij daardoor dit jaar grootser dan ooit.

Zo’n zes jaar geleden werkte ik als 18-jarige voor het eerst bij een dansschool. Ik mocht één dans maken met mijn leerlingen van de zaterdagmiddag. De hele week dacht ik na over mijn te maken meesterwerk - want zo voelde het. Ik spitte uren door Spotify voor de perfecte muziek. Bedacht danspas na danspas en oefende het voor de spiegel in mijn studentenkamer. Ik ben zelf naar de winkel gegaan voor T-shirts en heb die allemaal eigenhandig verknipt tot ze een tof design hadden aan de achterkant. Ik schreef alle posities uit de dans op in mijn boekje en maakt elke dansles een filmpje. Na de les keek ik naar het resultaat en schreef ik op wat ik nog moest veranderen of wat nog extra geoefend moest worden.

Maar je raadt het al… zes jaar later is zoveel tijd in een choreografie steken niet meer haalbaar. Want voor die ene les op zaterdagmiddag zijn er een stuk of twaalf bijgekomen (naast het andere werk dat ik nog doe). En nu, in april, word ik overspoeld met het stressen over alle dansen die gemaakt moeten worden. Misschien sta jij wel in hetzelfde schuitje en sta jij net als ik midden in het maakproces van tientallen dansen. Stuk voor stuk moeten jouw dansen en jouw leerlingen schitteren op het podium in mei/juni/juli tijdens de post-corona dansvoorstelling. Maar hoe pak je dat handig aan?

Om mezelf - en jullie! - overzicht te bieden, heb ik in dit artikel mijn stappenplan opgeschreven voor het maken van choreo’s voor de eindvoorstellingen. Want hoewel het voor mij nog steeds een uitdaging is, ben ik de afgelopen jaren wel ontdekt wat voor mij wel en niet werkt. In dit artikel deel ik deze tips & tricks graag met jullie. Hoe zorg je ervoor dat je dansen interessant zijn voor het publiek? Hoe betrek je je leerlingen bij het maakproces? Wat is een handige planning?

Vorig jaar schreef ik al een artikel over dans maken voor jonge kinderen. Dit keer richt ik mijn artikel op een andere leeftijdsgroep: jongeren. Ik hoop dat je met dit artikel dit seizoen stressvrij - of in ieder geval met minder stress - de lente doorkomt.

Tip: Houd heel het jaar je ogen en oren open voor inspiratie

Dansdocenten hebben doorgaans ieder hun eigen aanpak. Sommigen beginnen reeds het jaar ervoor al met de voorbereidingen en het verzamelen van ideeën, anderen stellen hun beslissingen uit tot het allerlaatste moment. Het is een beetje een open deur intrappen, maar uitstellen tot het laatste moment is meestal behoorlijk stressvol. Toch is het mijn ervaring dat je eigenlijk ook nog niet per se anderhalf jaar van te voren hoeft te beginnen met je precieze concept.

Wat wel héél veel scheelt is om tijdens je lespraktijk continu in het achterhoofd te houden dat je lesgeeft in een ‘podiumkunst’ en dat aan het eind van het seizoen een voorstelling op het programma staat. Inspiratie kan namelijk soms uit de raarste hoeken komen en op de meest onverwachte momenten. Houd daarom het hele jaar door je ogen open voor mooie momenten tijdens de les, prachtige muziek die plots afspeelt, en losse ideeën onder de douche.

Ik heb op Spotify een afspeellijst voorstelling-inspiratie aangemaakt, waar ik toffe nummers inzet elke keer dat ik er eentje voorbij hoor komen. Zo kan het bijvoorbeeld gebeuren dat, wanneer Spotify of Youtube automatisch willekeurige nummers afspeelt, ik toevallig het ideale nummer voorbij hoort komen voor een toekomstige choreografie. Dat nummer sla ik dan op in deze playlist zodat ik die inspiratie niet weer kwijt raak.
Zoals de meeste dansdocenten werk ik met lesdoelen. Als voorbeeld werk ik bij één van mijn jazzgroepen al het hele seizoen aan draaien en snelle coördinatie. Ik verwerk deze vaardigheden bewust in de choreografie voor de eindvoorstelling. Op manier weet ik zeker dat leerlingen hun vooruitgang en hun talenten kunnen delen met hun vrienden en familie in het publiek.
Elke keer als er iets moois of opvallends in de les gebeurt, schrijf ik dit op of leg ik het vast met mijn telefoon. Bijvoorbeeld als leerlingen prachtig dansen op gevoelige muziek, of juist als ze helemaal opleven bij een funky nummer. Met die notities kan ik later makkelijker keuzes maken voor de muziek en het thema voor de voorstelling.
Een andere tip kan zijn om WhatsApp in te zetten. Waarschijnlijk zijn er veel dansdocenten die net als ik filmpjes van de les delen met hun leerlingen in app-groepen. Maar wist je dat je bijzondere filmpjes met een ster kunt markeren zodat je die later gemakkelijk terug kunt vinden?. (Dubbelklik op het bericht en klik op ‘met ster markeren. Wanneer je vervolgens klikt op de naam van de app-groep zie je de optie ‘berichten met ster’. Daar heb je dan al het materiaal bij de hand!)
Ik ben stiekem al eerder aan de voorstelling begonnen, zonder dit te benoemen aan de leerlingen. Zo heb ik met verschillende groepen al een aantal weken dansfrases geoefend (soms als verplaatsing naar de overkant) om te kijken welk materiaal hen goed ligt. Een aantal van die frases gebruik ik nu met kleine aanpassingen in mijn choreografie. Zo verzamel ik gedurende het hele jaar alvast materiaal voor de dans en houd ik in het voorjaar meer tijd over om me te focussen op het aanleren van nieuw materiaal.

STAP 1: de weekplanning maken

Een planning voor de lessen die je hebt tot aan de voorstelling is super fijn. Het neemt niet alleen stress weg, maar het geeft je ook een duwtje in de rug. Voor mij is het vooral belangrijk om in mijn planning te verwerken wanneer ik materiaal aanleer, wanneer ik de choreografie in elkaar zet en wanneer ik clean. Ik heb hieronder een voorbeeld-planning gemaakt om dat te illustreren. Ik heb gekozen voor twaalf lessen, het aantal lessen dat je ongeveer kan besteden aan een voorstelling in de periode na de voorjaarsvakantie tot aan de eindshow in juni. Er vallen in deze periode namelijk veel lessen uit door feestdagen en vakantie.

Les 1: brainstormen
Les 2: improvisatie/compositieles over thema
Les 3: materiaal uit improvisatie/compositieles oefenen en uitwerken
Les 4: nieuw materiaal aanleren
Les 5: nieuw materiaal aanleren
Les 6: nieuw materiaal aanleren
Les 7: nieuw materiaal aanleren
Les 8: choreografie in elkaar zetten
Les 9: choreografie in elkaar zetten
Les 10: cleanen overgangen
Les 11: cleanen materiaal
Les 12: cleanen en oefenen zonder spiegel

STAP 2: samen met de leerlingen brainstormen

Zeker bij jongeren vind ik het heel goed werken om samen met hen te brainstormen voor ik ga beginnen met het maken van materiaal. Door mijn leerlingen meer eigenaar te maken van het maakproces leerproces, raken ze meer betrokken bij de dans en nemen ze actiever deel aan de lessen. (Je leest daar meer over in mijn artikel over hoe je de betrokkenheid van de leerlingen kan vergroten.) Maar naast dat het heel fijn is als mijn leerlingen betrokken zijn bij het maakproces, is dit ook voor mijzelf als docent heel nuttig. Ze komen namelijk vaak met ontzettend goede ideeën ent associaties waar ik zelf nog niet aan had gedacht. Een aantal manieren die ik heb gebruikt om samen met hen te brainstormen zijn:

Ik heb tot nu toe bij dansstudio’s gewerkt die het thema van de eindvoorstelling bepalen. Om de leerlingen hier actief bij te betrekken benoem ik het thema van de dans in de les en laat ik de leerlingen (ieder voor zich) in een paar minuten zoveel mogelijk woorden opschrijven die met dit thema te maken hebben. Daarna geef ik ze dertig seconden om de vijf belangrijkste woorden te onderstrepen. Elke leerling deelt diens woorden met de groep. Soms kies ik ervoor de leerlingen alleen naar elkaar te laten luisteren, maar soms is het ook interessant om een gesprek te beginnen met de groep. Zeker als het thema nog open ligt is het leuk om er een interactiever gesprek van te maken. Ik heb dit al met mijn groepen uitgeprobeerd en ik vond het interessant om te merken dat er vaak bepaalde woorden meermaals werden benoemd. Dit geeft mij meteen bevestiging dat dat onderdeel blijkbaar belangrijk is voor die groep. Op dit woord ga ik soms nog wat dieper in met de groep. Wat betekent dit voor hen en waarom? Andersom kun je ook op nieuwe associaties komen. Zo deed ik een keer een brainstormsessie over het onderwerp ‘protest’. Eén leerling noemde als enige het woord ‘angst’. Ik vond dit heel interessant, want ik had daar zelf nooit over nagedacht. Toen ik haar ernaar vroeg, gaf ze aan dat grote protesten voor haar stress en angst opleveren.

Ik laat leerlingen naast woorden over het thema ook ideeën opschrijven die meer gericht zijn op de dans zelf. Wat voor bewegingskwaliteit, snelheid of formatie zien ze voor zich? Ook hierbij gaan we de groep rond en kan iedereen op diens beurt zijn input delen. De ene leerling verzint dan voor de dans een verhaal van begin tot eind. De andere leerling is misschien meer bezig met een kostuumontwerp. Deze ideeën zijn voor mij heel fijn om te gebruiken.

Tijdens mijn opleiding hebben we eens een hele interessante oefening gedaan. De docent liet ons een muziekstuk horen en wij moesten met ogen dicht een dans voor ons zien. Achteraf deelde iedereen wat er in diens hoofd afspeelde: wat voor soort dans, hoeveel dansers, wat voor licht/kostuum/decor en wat voor thema. Het was heel interessant hoe verschillend de ideeën waren. Ik vind dit daarom een hele leuke oefening om met een groep te doen als ik het muziekstuk van de dans al heb gekozen.

STAP 2: samen met de leerlingen nieuw materiaal maken

Ik vind het heel belangrijk om samen met de leerlingen improvisatie en compositie doen wanneer ik werk aan de choreografie voor de eindvoorstelling. Daarmee geef ik de dans meer het karakter van de leerlingen die erin dansen. Een paar ideeën die voor mij goed werken zijn:

Improvisatie vind ik een fijn middel om leerlingen kennis te laten maken met het thema, want ik kan het gebruiken om de emotie en danskwaliteiten die bij het thema horen te onderzoeken. Wat mij betreft is zo’n improvisatie-opdracht heel themagericht, dus het is lastig daar een algemene opdracht voor te formuleren. Hierbij wel een voorbeeld: Ik werk met een groep dansers met het thema ‘Mondriaan’. Ik heb hun het bekende schilderij met de vierkanten laten zien. Voor de improvisatie-opdracht moesten zij hun lichaam op muziek bewegen zoals de vormen op het schilderij: op wat voor manieren kun je de vierkanten in je lichaam laten zien? Vervolgens gaf ik ze een nieuwe opdracht waarbij ze juist over de vloer moesten verplaatsen in patronen zoals op het schilderij: in lijnen, vierkanten en rechthoeken.

Ook betrek ik de leerlingen bij het maken van nieuw materiaal. Samen maken we een lijst met woorden die passen bij het thema van de voorstelling. Een stuk of tien woorden is genoeg. Iedere leerling maakt een beweging op elk woord. Die bewegingen vormen samen een stukje dans. De leerlingen laten dit stukje dans zien aan de groep en ik film dat. Thuis bekijk ik alle bewegingen en kies ik van elke leerling de interessantste stukken. Daarmee maak een frase die ik hen de volgende les aanleer. Mijn leerlingen vinden het doorgaans super gaaf dat zij mee mogen werken aan de choreografie.

Ik laat de leerlingen zelf nadenken over interessante opstellingen die te maken hebben met het thema. Wat voor opstelling zou bijvoorbeeld passen bij eenzaamheid? De meest interessante posities teken ik uit om later te kunnen gebruiken. Soms laat ik de leerlingen samen overleggen welke positie zij het interessantst vinden om in de dans te gebruiken. Het is dan vooral mooi om het gesprek aan te gaan over ‘waarom’ een bepaalde positie iets toevoegt aan de dans. Wat zegt de positie over het thema van de dans? Waarom is deze positie vernieuwend of bijzonder om naar te kijken als publiek?

STAP 4: de muziek kiezen

Ik kan me voorstellen dat veel docenten de muziek al kiezen voor ze met de leerlingen aan de choreografie voor de voorstelling gaan werken, maar ook daar kun je best mee spelen...

Als ik het moeilijk vind om een muzieknummer te kiezen, laat ik soms de verschillende opties aan de groep horen. Ik vraag dan aan hen welk nummer ze het meeste aanspreekt en waarom.

Ik laat de leerlingen ook wel eens improviseren op verschillende opties aan muzieknummers. Ik vertel ze dan niet dat deze muziekstukken voor de voorstelling bedoeld zijn. Tijdens het improviseren zie ik vaak op welk nummer er meer gevoel of kwaliteit zichtbaar wordt. Zo kan ik bepalen welk nummer beter bij de groep past.

De beste tip die ik kan geven over muziek is: durf te wisselen. Een docent van mij op de dansopleiding heeft ons op het hart gedrukt dat je muziek altijd los kan laten. Soms wordt een dans zoveel interessanter als je last minute de muziek wisselt. Al heb je een dans gemaakt die helemaal klopt op de muzikale thema’s in het nummer, soms geeft een ander nummer een verrassende nieuwe wending aan de dans. Sowieso kan het een leuke oefening zijn om wanneer de choreografie gezet is, deze op verschillende muziekstukken uit te proberen. Dat is extra uitdagend voor de leerlingen en laat meteen zien hoe goed ze het materiaal en de timing beheersen.

STAP 5: zonder de leerlingen nieuw materiaal maken

Zoals ik al eerder benoemde, gebruik ik vaak materiaal in de dans dat de leerlingen al kennen. Maar voor het maken van het nieuwe materiaal heb ik ook een aantal tips:

De compositie-oefening waarbij leerlingen dans maken op woorden (over het thema van de dans) werkt ook heel goed voor mijzelf. Ik maak dan zelf een stuk materiaal aan de hand van woorden die bij het thema passen.
Wat me ook goed helpt, is om een aantal beweegwoorden op te schrijven. Bijvoorbeeld: rol - slide - ren - strakke arm - draai - slow-motion - spring. Zo waarborg ik dat de dans dynamisch is, omdat er op verschillende hoogtes/levels iets gebeurt en de dans interessant is om naar te kijken.
Less is more! Zeker met amateurdansers vind ik het lastig om veel materiaal te maken en aan te leren. Het kan slordig worden of de leerlingen vergeten bepaalde delen. Daarom werk ik liever met weinig materiaal en speel ik met het materiaal dat de groep goed beheerst. Manieren die ik veel gebruik zijn:
- het materiaal spiegelen
- de richtingen aanpassen
- een canon oefenen
- het materiaal aanpassen in een andere hoogtelaag
- het tempo aanpassen

STAP 6: reflecteren op de choreografische tools

Om ervoor te zorgen dat elke dans interessant is vind ik het belangrijk om tijd, kracht en ruimte goed in te zetten. Als ik vast zit in het maakproces, helpt het me om uit te schrijven welke elementen en choreografische tools ik al heb ingezet. Vervolgens noteer ik wat een mooie toevoeging zou kunnen zijn. Daaruit kies ik er een aantal die ik verwerk in de dans. Ik probeer dan vooral te kijken naar de groep en naar hoeveel tijd ik nog heb om dat uit te werken. Dat werkt als volgt:

STAP 7: Choreo opbouwen à la Rimke

Waar ik bij kinderen vaak aan een choreografie werk van begin tot eind, werk ik bij tieners een stuk organischer. Al worden ze er zelf soms gek van, ik vind het heel fijn om niet in een volgorde te werken. Ik heb namelijk gemerkt dat bij het werken van a-z de kwaliteit van het begin kan inzakken. Door te werken met verschillende onderdelen en dat meer last minute samen te voegen, blijft elk onderdeel wat verser en wordt de dans niet ‘over- gerepeteerd’.

Zo werk ik vaak aan aparte stukken materiaal en ga die later pas in een vaste volgorde zetten. Ook vind ik het fijn om extra richtingen, posities en overgangen veel later pas toe te voegen. Dit geeft mij de vrijheid om langer na te denken over wat mooi is. Dat maakt het proces weliswaar spannender voor de leerlingen, maar ik vind dat tieners oud genoeg zijn om die uitdaging aan te kunnen. Ik pak dat vaak als volgt aan:

Ik werk aan losse stukken materiaal. Ik clean deze en ik werk aan de timing. Dan voeg ik bijvoorbeeld een canon toe aan het materiaal. Aan richtingen en plaatsen werk ik nog niet.
Ik koppel de losse stukken materiaal aan elkaar met semi-overgangen. Ik laat de leerlingen oefenen welk stuk na welk stuk komt en wanneer dat komt.
Verder kan het heel erg leuk zijn om leerlingen te betrekken bij het in elkaar zetten van de dans. Zo vraag ik ze wel eens hoe zij de overgang van stuk A naar stuk B zouden aanpakken.
Nu geef ik alle leerlingen plekken en ga ik in elk stuk materiaal werken aan verschillende richtingen en hoogtelagen.
Vervolgens werk ik de laatste overgangen van de choreografie uit met bewegingsmateriaal of improvisatie-opdrachten.

STAP 8: oefenen

Als laatste… oefenen, oefenen, oefenen! Dit kan voor leerlingen soms saai worden, maar het is - zeker met amateurdansers - wel hard nodig. Gelukkig heb ik verschillende manieren ontdekt die de leerlingen wat meer vrijheid en plezier geven tijdens het cleanen.

Ik laat de leerlingen twee aan twee een bepaalde dansfrase oefenen. Zo begeleid ik niet steeds met mijn stem, maar kunnen de leerlingen op eigen houtje oefenen en elkaar vragen stellen. Dit levert vaak meer dansplezier op. Zeker aan het begin van het maakproces waarin het oefenen van nieuw materiaal centraal staat.
Ik film de leerlingen en stuur dit filmpje in de appgroep van de dansles. Ik laat ze alleen of in groepjes naar het filmpje kijken om bij zichzelf verbeterpunten te ontdekken. Daarna gaan ze zelfstandig oefenen. Ik heb gemerkt dat ze heel trots op zichzelf zijn als ze zichzelf hebben kunnen verbeteren. Het kan ook goed werken om vooraf met de groep te bespreken waar ze op moeten letten in de video. Wil je bijvoorbeeld vooral oefenen dat alle bewegingen goed worden afgemaakt? Of ben je juist bezig met de uitstraling en moeten ze vooral focussen hun gezichtsuitdrukkingen?
Als ik mijn leerlingen een nieuw stuk dansmateriaal aanleer, vind ik het leuk om het op verschillende muzieknummers te oefenen. De timing is in dat geval nog niet belangrijk, maar vooral het onthouden van de bewegingsfrase. Door de muziek steeds te wisselen krijgen de leerling steeds een verrassende twist tijdens het oefenen. Zo wordt het leuker om iets vaak te oefenen en soms kun je er als docent ook nog verrassende ideeën van krijgen. Misschien werkt de frase wel veel beter op muziek die je eigenlijk niet had uitgekozen voor de voorstelling!

Vergeet niet plezier te hebben!

Met deze acht stappen ben je hopelijk helemaal voorbereid op de grote eindvoorstelling in juni (of volgend seizoen). Naast al deze stappen is het allerbelangrijkste natuurlijk dat de leerlingen plezier hebben. Vergeet dus niet om naast je eigen plan dát doel voorop te stellen!

MUZIEK & LESMATERIAAL - JONGEREN

Als dansdocent ben je veel tijd kwijt met voorbereiding. Uren die niet betaald worden. Vooral muziek zoeken voor een nieuwe les neemt veel tijd in beslag. Bovendien veranderen jongeren continu van mening over wat hip is en wat niet. Naar welke muziek luisteren zij? Welke moves zijn cool? Wat speelt er in hun leven? Maar vooral: hoe speel je daar op in? Onze redacteuren Muziek & Lesmateriaal werken veel met jongeren en schrijven artikelen met oefeningen en muzieksuggesties voor danslessen, vergezeld van didactische tips. Laat je inspireren!