De dansers van AXIS Dance Company. Fotograaf: David DeSilva.

BIJSCHOLING & OMSCHOLING | Inclusiviteit en diversiteit zijn hot topic. Niet alleen in de danswereld, maar in de hele maatschappij. Eigenlijk kan je er niet meer onderuit om je er als dansdocent niet in te verdiepen. De meeste dansopleidingen geven inmiddels ook scholing in inclusief lesgeven. Maar wat is nou precies inclusiedans? Naar welke dansvoorstellingen kun je toe? En waar kan je terecht voor bijscholing en inspiratie? Dat lees je in dit artikel!

Update: 10 oktober 2020.

“It’s not my job as a teacher to decide who can and cannot dance. I’m here to share my expertise, my knowledge. And exchange a dialogue with my students.”

— Lucy Bennett, Stopgap Dance Company

ISis Geurts

Inclusiedans is een term die ik niet vaak gebruik. Ik ben zelf chronisch ziek waardoor ik inmiddels gebruik maak van een dansrolstoel. Ik zie mijzelf echter niet als een persoon die tot een diverse of bijzondere doelgroep behoort. Ik zie daarom graag dat dans meer toegankelijk wordt en daardoor meer inclusief. Hiermee bedoel ik alle dansstijlen. Dansdocenten kunnen met de juiste methodiek/didactiek voorkomen dat mensen buitengesloten worden op basis van een fysieke, mentale of cognitieve beperking of handicap waardoor alle dansers welkom zijn in de dansles. Met Stichting Dans+ zet ik mij hiervoor in.

Stichting Dans+

Hoe inclusief is inclusiedans?

Inclusiedans is hot. De term duikt steeds vaker op en danslessen voor ‘bijzondere gasten’ en speciale doelgroepen komen steeds vaker voor. Dansdocenten geven ook les aan ouderen, vluchtelingen, jeugd van de straat, mensen met een fysieke of mentale beperking, en mensen met een chronische ziekte zoals Parkinson, MS of dementie. Én deze mensen sieren ook steeds vaker het podium in het theater. Prachtige initiatieven! Maar noemen we dit community arts, danstherapie, of inclusiedans? Wanneer is een dansles of dansvoorstelling ‘inclusief’?

Een beetje kort door de bocht wellicht, maar bij community dans ligt de nadruk op het sociale aspect (cultuurparticipatie), bij danstherapie ligt de nadruk op het therapeutische doel (verbeteren van de mentale gezondheid), en bij inclusiedans ligt de nadruk op een artistiek eindproduct - of dat product nu een betere danstechniek is of een professionele dansvoorstelling. Enkele gerenommeerde inclusieve dansgezelschappen zijn: Misiconi (NL), Introdans (NL), Platform-K (BE), Nat Gras (BE), Stopgap (VK), Candoco (VK), DIN A 13 (DE), Skånes Danstheater (SE), Axis (USA) en de internationale breakdance crew ILL-Abilities. Nieuwkomers zijn New Choreographic Design (NL), Cardiac Output (NL) en DeDansDivisie (NL).

KIJKTIP | Met de HubClub zet Adriaan Luteijn van Introdans de top van de Nederlandse inclusiedans in de etalage. Met werk van onder andere Redouan Ait Chitt, Joop Oonk en Jordy Dik. Deze dansvoorstelling is te zien op 4 december 2020 (Stadstheater Arnhem), 11 december 2020 (De Kring in Roosendaal) en 19 januari (Zuiderstrandtheater Den Haag).

Het antwoord op de vraag ‘Wanneer is een dansles inclusief?’ zit ‘m in de mix van mensen. Bij inclusiedans is in wezen iedereen welkom, zowel dansers met beperking als zonder. Alle dansers zijn volwaardige deelnemers en ieder lichaam is even esthetisch. Er wordt in deze context daarom meestal niet gesproken van ‘professionele dansers’ versus ‘mensen met een beperking’, maar over ‘differently abled bodies’ (Oonk, 2017). Een dansles is dus inclusief wanneer er niet gediscrimineerd wordt op lichaamstype (zoals obees of gehandicapt) of op leerstijl (zoals autistisch of Down). Iedereen, die wil en kan, mag meedoen en wordt door de docent uitgedaagd.

Maar wie ‘kan’ er meedoen? Vanuit het klassieke Medical Model of Disability wordt er een scherp onderscheid gemaakt tussen zij die kunnen en zij die niet kunnen. Een persoon heeft wel of geen beperking. Vanuit het steeds populairdere Social Model of Disability zit de beperking in de context: het is de samenleving die beperkend werkt voor mensen met handicaps door structurele, culturele en economische barrières en de wijze van bejegening (Agenda Inclusieve podiumkunsten). Vanuit dit perspectief bekeken kan het dus zijn dat een dansschool of -opleiding beperkend of ontoegankelijk is.

Bijvoorbeeld doordat het gebouw niet rolstoeltoegankelijk is, men niet voor de deur kan parkeren of de locatie slecht bereikbaar is met het OV, de dansstudio erg rommelig en lawaaierig is, de danslessen alleen zijn bedoeld voor specifieke leeftijdsgroepen, of de dansdocent alleen maar aandacht geeft aan ‘slanke, buigzame lichamen’. Want ook de overtuigingen en vooroordelen over wat wel of niet ‘mooi’ is om te zien in het theater kan een drempel vormen waardoor deelname aan een dansles niet mogelijk is of ontmoedigd wordt. Terwijl het bij inclusiedans juist gaat om “opgenomen worden, omarmd worden, deelnemen aan” (Oonk, 2017, p 15).

A rather quaint little film that explains the social model so well.

De Brit Adam Benjamin wordt gezien als de grondlegger van inclusiedans en schreef hier in 2002 het boek Making an Entrance over. Sinds de jaren ‘90 wint de term aan populariteit, maar ‘inclusie’ en ‘participatie’ zijn niet alleen binnen de danswereld of culturele sector hot topic (Oonk, 2017). In de hele maatschappij lijkt het Social Model of Disability, bewust of onbewust, aan terrein te winnen. Er is een groeiend besef dat mensen een divers palet aan talenten en beperkingen bezitten en iedereen evenveel recht heeft op actieve deelname aan de maatschappij (Trendrede, 2020; Mery & Boussaid, 2017). In het bedrijfsleven wordt een divers personeelsbestand en inclusief werkklimaat gezien als de sleutel zijn tot meer innovatie en betere bedrijfsresultaten (Nederlandse Inclusiviteits Monitor). Inclusief werken wordt dus niet alleen als een morele verplichting gezien, maar ook als waardevol!

Joop+Oonk.jpg — Joop Oonk

Dagelijks ben ik bezig met het managen Misiconi, het enige inclusieve dansgezelschap in Nederland dat zich bezig houdt met talentontwikkeling. Het is een feit dat iedereen in staat is om te dansen en dat sommigen van ons ook professioneel kunnen worden, ook al is er een leer- of een fysieke beperking aanwezig. Mits er de juiste training en begeleiding is! Over mijn visie en methodiek lees je in het boek *Unload to Upload*.

Lees het spotlight interview met Joop

Positieve gezondheid

Een beperking doet zich nooit voor op alle vlakken van iemands leven. Een rolstoelgebruiker kan zichzelf nog steeds verplaatsen, nieuwe dingen leren en met anderen communiceren. Bijvoorbeeld. Iemand met autisme heeft misschien moeite met sociale communicatie, maar kan prima een danser of dansdocent worden - of welk ander beroep dan ook. Het een sluit het andere niet uit.

Deze zienswijze wordt ook wel ‘positieve gezondheid’ genoemd, naar het model van de Nederlandse huisarts Machteld Huber dat zij sinds 2009 ontwikkelt (Institute for Positive Health). Hierbij wordt gekeken naar zes verschillende dimensies van gezondheid en het vermogen van mensen om fysieke, emotionele en sociale uitdagingen aan te gaan - én daarbij zo veel mogelijk eigen regie te voeren. Mensen zijn namelijk niet hun aandoening. Bij Positieve Gezondheid ligt daarom het accent op mensen zelf, op hun veerkracht en op wat hun leven betekenisvol maakt.

Volgens de traditionele definitie is gezondheid een toestand van compleet welbevinden, zowel lichamelijk, psychisch als sociaal. Maar dat zou betekenen dat eigenlijk niemand ‘gezond’ is en dat kan volgens Huber niet de bedoeling zijn. Daarom heeft ze onderzoek gedaan naar wat mensen onder ‘gezondheid’ verstaan en ontwikkelde zo een nieuwe definitie: “gezondheid als het vermogen je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven.” (Institute for Positive Health).

nl-gespreksinstrument-iph-spinnenweb-met-aspecten-met-onderbalk.jpg

“Een essentiële bevinding in het onderzoekstraject van Huber is, dat de verschillende betrokkenen heel verschillend denken over de waarde van elke dimensie van gezondheid. Zorgprofessionals, vooral artsen en beleidsmakers, hechten veel belang aan lichaamsfuncties als klachten en conditie. Terwijl patiënten zelf álle dimensies belangrijk vinden, dus ook kwaliteit van leven en zingeving. Door de nadruk te leggen op veerkracht en eigen regie, voelen patiënten zich in hun kracht aangesproken en niet uitsluitend benaderd als zieke.”

— Institute for Positive Health

En dáár ligt de waarde en kracht van inclusiedans! Want in zo’n dansles kijkt de docent naar de hele persoon. Daarnaast wordt er voornamelijk vanuit improvisatie en moderne dans gewerkt (Oonk, 2017). Een leerling wordt niet in een bepaalde structuur geforceerd (zoals ballet), maar heeft inspraak en zeggenschap over het materiaal dat samen gecreëerd wordt. De deelname is niet passief of receptief, maar actief. Er is ruimte voor persoonlijke expressie en creativiteit. Op die manier spreekt inclusiedans mensen aan op hun kracht en biedt het ruimte voor zingeving.

En ja, dat is therapeutisch. Maar het levert vooral geweldige kunst op!

The award-winning inclusive contemporary dance film Artificial Things was directed by Sophie Fiennes and conceived and performed by Stopgap Dance Company.

Omscholing: Trainingen & Workshops

Er is geen opleiding voor inclusiedans. Noch lijkt er een dansopleiding te bestaan met een echt inclusief aannamebeleid. Wel wordt in de Agenda Inclusieve podiumkunsten 2020-2024 als doelstelling besproken dat mensen met een beperking de mogelijkheid moeten hebben zich te ontwikkelen tot kunstvakdocent, artiest of regisseur/choreograaf/dirigent. Daarnaast moeten toekomstige kunstprofessionals (docenten en artiesten) leren om inclusief te werken. Er ligt dus druk op de Nederlandse mbo/hbo (dans)opleidingen om hun beleid te herzien en inclusiever te werk te gaan. Al lijkt het er vooralsnog op dat alleen de afdelingen Docent Dans zich om inclusiviteit bekommeren (Van Dijk, 2020). In Vlaanderen wordt er aan het Koninklijk Conservatorium te Antwerpen sinds 2015 aandacht besteed aan inclusiedans in de bacheloropleiding (Oonk, 2017).

Een voorbeeld van een dansopleiding die onderzoek doet naar inclusiedans is ArtEZ. Hun afdeling Docent Dans deed mee aan het Europese onderzoeksproject Next Move. In reactie op het veranderende werkveld en een maatschappij waarin diversiteit en inclusiviteit speerpunten zijn, werd er onderzocht welke didactische en vaardigheden dansdocenten moeten bezitten om op deze veranderingen in te kunnen spelen. Met als resultaat een vak waarin de inzichten uit het onderzoek worden overgedragen aan de studenten van de opleiding Docent Dans van ArtEZ (en samenwerkende kunstacademies).

“The key element in the course, as in the Next Move project, is inclusion. How can we actively work to make dance and music more accessible, relevant, and an important part in people’s lives and in society? By noticing and question[ing[ norms - considering for instance different bodies, age, gender, variations of functions - we will take a step forward in making art a democratic privilege for all.”

— Next Move

Verder ontstaan er steeds meer onafhankelijke trainingen en workshops om dansdocenten op dit gebied bij te scholen. Deze worden veelal georganiseerd vanuit de inclusieve dansgezelschappen zelf. Bij onderstaande organisaties kun je terecht voor trainingen en workshops:

Het Britse inclusiedansgezelschap Stopgap Dance Company is gespecialiseerd in het geven van danslessen aan mensen met een lichamelijke of verstandelijke beperking. Zij ontwikkelden de methodiek IRIS om ook mensen met een beperking op te leiden tot professionele dansers. Ze bieden ook een docentenopleiding aan, gebaseerd op de IRIS methode.
Holland Dance Festival werkt samen met Stopgap in het bekend maken van inclusiedans in Nederland. Onder andere door ieder jaar trainingen voor dansdocenten te organiseren in Den Haag: de DanceAble Teacher Training Course. Hier doceert het gezelschap zijn beproefde methodes voor de warming-up, dansvaardigheid en creatieve opdrachten.
Wegens de coronacrisis is een gedeelte van de DanceAble Teacher Training online beschikbaar gemaakt. In deze video's, te zien op het YouTube kanaal van HDF, wordt er ook uitgelegd hoe je jouw online danslessen inclusief kunt maken.
Ook het Britse Candoco Dance Company organiseert ieder jaar een meerdaagse Teacher Training waarin ze hun best practices delen.
Joop Oonk van Misiconi geeft docentenopleidingen op aanvraag.
Andrew Greenwood van ontwikkelde samen met Marc Vlemmix van Dance for Health een methode om danslessen te geven aan mensen met Parkinson, geïnspireerd op de methode van de Mark Morris Dance Group uit New York City. Sinds een paar jaar gaat hij zelf verder als Switch2Move en werkt hij met mensen met parkinson, dementie en MS. Andrew deelt zijn methode regelmatig in workshops voor dansdocenten. Houd zijn website in de gaten voor de volgende teacher training. (Dance for Health is helaas in 2019 failliet verklaard.)
De internationale breakdance crew ILL-Abilities treedt niet alleen op, maar geeft ook workshops in inclusief lesgeven.

WhatsApp+Image+2019-08-26+at+16.14.52+-+Irene+van+Zeeland.jpg — Irene van Zeeland

Ik organiseer inclusiedans lessen, workshops en evenementen in mijn functie als Hoofd Holland Dance Festival in de Maatschappij. Een wijze les die ik van Lucy Bennett leerde tijdens de Online Teacher Training Course van Holland Dance Festival en Stopgap (te vinden op het YouTube kanaal van HDF) is ‘FOLDS’. Dit staat voor "Flow, Open Language, Demonstrate, Share". Waarbij Open Language voor mij echt een eyeopener is: niet praten over een tendu en een plie maar over de achterliggende intentie van een beweging zodat hij met verschillende lichamen uitgevoerd kan worden.

Lees het Spotlight interview met Irene

Irene van Zeeland vertelt over de Agenda Inclusieve Podiumkunsten

Bijscholing: Boekentips, Toolkits & inspiratie

Nederlandstalig:

Adriaan Luteijn is artistiek manager van Introdans en dol op het werken met ‘bijzondere gasten’, zoals hij ze noemt. Sinds 200 is het dansgezelschap structureel aan het pionieren in het maken van dansproducties waarin een mix van dansers staat. Hij vertelt hierover in de podcast ‘Danseducatie in de maatschappij’ van Dansdocent.nu (zie hieronder) en in een interview van de tv-docuserie Podium Dans.
Redouan Ait Chitt is het Nederlandse lid van de internationale breakdance crew ILL-Abilities. Dansdocent.nu interviewde hem over zijn kijk op danseducatie. Lees het interview hier terug.
Omdat er in de Nederlandse taal weinig geschreven is over inclusiedans, schreef Joop Oonk van Misiconi Dance Company in 2017 Unload to Upload. Dit boek is een theoretische en praktische handleiding voor dansdocenten die een inclusieve danspraktijk willen ontwikkelen. Bij dit inclusieve dansgezelschap werken dansers met en zonder beperking op gelijkwaardige basis samen. Dat gaat gepaard met veel onderzoek. In het nieuwe boek A New Way to Grow (2024) geeft Joop een inkijkje in hun meest recente onderzoek. Het boek geeft de eerste prototypes voor een inclusieve toolkit die Misiconi's inclusieve dans(onderwijs)methode ondersteunt en Joop vertelt over de talentontwikkelingsroute en de pedagogische aanpak van Misiconi.
Frauke Seynnaeve is danser, dansleerkracht en danscoach. Bij Platform-K, een dansgezelschap uit Gent (België), is ze verantwoordelijk voor de dansopleiding van dansers met een beperking. Ze organiseert de wekelijkse danstraining en stages in andere dansscholen en gezelschappen. Over deze inclusieve dansopleiding schreef ze de publicatie Eigendraads. Dit boekje kun je voor € 10 kopen bij Danspunt.
In Vlaanderen is het boek S(o)ap. Spanningsvelden in de sociaal-artistieke praktijk (2009) verschenen. Het is geredigeerd door Jana Kerremans en bevat verhalen van deelnemers, kunstenaars en coördinatoren uit het sociaal artistieke werkveld in Vlaanderen. Het boek uitgegeven door Demos, een kenniscentrum dat zich sinds 2008 bezighoudt met praktijk- en beleidsontwikkelingen in de sectoren cultuur, jeugdwerk en sport.
Om inclusiedans stevig op de kaart te zetten, organiseert Holland Dance Festival eens per twee jaar de conferentie DanceAble in Den Haag. Met een voorstelling (inclusief wereldpremières), een internationaal symposium en een dans-lab brengen ze de kracht van inclusiedans overtuigend voor het voetlicht. De volgende conferentie is in 2021.
DanceAble Noord is een noordelijk netwerk van (dans)professionals dat zich bezighoudt met inclusiedans. Het is een initiatief van Vrijdag (Groningen), Keunstwurk (Friesland), Kunst & Cultuur (Drenthe) en Holland Dance Festival. Volg de Facebook pagina voor nieuws and workshops.
Tijdens de Nederlandse Dansdagen 2020 werd er voor het werkveld Het Digitale Dansgesprek georganiseerd rondom inclusie in de danssector. Het plenaire gedeelte deze ZOOM-meeting (over de wetgeving, onderzoek en soorten beperkingen) is opgenomen en terug te bekijken.
De Code Diversiteit & Inclusie is een gedragscode van, voor en door de Nederlandse culturele en creatieve sector over diversiteit en inclusie. De code is een instrument van zelfregulering en van toepassing op gesubsidieerde en niet-gesubsidieerde organisaties. Een basisvereiste is dat de sector gelijkwaardig toegankelijk is voor iedereen: als maker, producent, werkende en publiek. Met de ‘scan’ kun je ontdekken hoe inclusief jouw organisatie werkt.
Het ministerie van OCW liet onderzoek doen naar de toegankelijkheid van de culturele sector, naar aanleiding van een aanpassing in de ‘Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte (WGBH/CZ)’ die in 2017 van kracht is gegaan. Dit betekent dat culturele instellingen gelijk toegankelijk moeten zijn voor iedereen, ongeacht mogelijkheden of beperkingen. Maar hoe verhoudt de praktijk zich tot het beleid? Het eindrapport Onbeperkt Cultuur Beleven gaat daarom in op de belemmeringen die mensen met een beperking ervaren bij het bezoeken van een culturele instelling en bij cultuurbeoefening (zoals danslessen! > pagina 71). Ook worden er goede voorbeelden gedeeld en de methodiek ‘klantreizen’.
In juni 2020 hielden het LKCA, stichting Misiconi en Holland Dance Festival de Mixable Webinar over inclusiedans. Hierin worden de volgende vragen beantwoord: Wat is de toegevoegde waarde van inclusieve theaterproducties? En hoe kun je werken aan inclusie binnen kunsteducatie?
Op de inclusieve landkaart van het LKCA kun je per provincie (in Nederland) zien wat er gebeurt op het gebied van inclusieve podiumkunsten. Ook als je samenwerking zoekt of ervaringsdeskundigen wilt vinden, kan deze landkaart behulpzaam zijn.
Ben je actief in het culturele en/of sociale domein en werk je eraan om cultuurdeelname zo toegankelijk mogelijk te maken voor bepaalde doelgroepen? Dan is de subsidieregeling Samen Cultuurmaken wellicht wat voor je. Het is een stimuleringsregeling die nieuwe initiatieven wil mogelijk maken en bestaande activiteiten helpen zich te verdiepen, verbreden en/of professionaliseren. De regeling is onderdeel van het Programma Cultuurparticipatie '21-'24. De aanvraagperiode loopt van 15 sep 2020 ⁠tot en met 17 sep 2024.

Engelstalig:

Tijdens het onderzoeksproject Shift Dance ontwikkelden drie dansgezelschappen (waaronder Misiconi) een nieuwe methodiek voor danslessen voor “dancers with additional learning support needs”. Hun inzichten delen ze in The Shift Dance Toolkit. Op de website vind je onder andere oefeningen voor het ontwikkelen van de lichaamshouding, kracht, balans, coördinatie en het gebruiken van de ruimte.
Het boek Making an Entrance (2001) van Adam Benjamin is het eerste boek over lesgeven aan met en zonder beperking. Dit boek bevat meer dan 50 oefeningen en is een absolute must-read als je inclusiedans wilt gaan geven.
Een recentere uitgave is het boek Dance, Access and Inclusion (2018) van Routledge. Hierin komen internationale perspectieven over inclusiedans aan bod uit meer dan twintig verschillende landen.
People Dancing is de Britse organisatie voor ‘community dance’. Zij organiseren iedere jaar een Summer School. Iedere drie jaar organiseren ze een conferentie.
Disability Arts International is een Britse belangenorganisatie die opkomt voor de rechten van kunstenaars met een beperking en hun werk promoot. Op hun website vind je films, blogs, workshops en andere bronnen van inspiratie. Zoals onderstaande minidocu over de Nederlandse Bboy Maikel Walker.

Europe Beyond Access introduces Dutch disabled performer, breakdancer and choreographer Maikel Walker.

Bronnen

Holland Dance Festival & LKCA. (2020). Agenda Inclusieve Podiumkunsten 2020-2024. [PDF}. Geraadpleegd op 20 september 2020.
Institute for Positive Health. (z.d.). Wat is het? Geraadpleegd op 20 september 2020.
Merry, M. & Boussaid, F. (2017, 10 mei). Goed om diversiteit te omarmen, maar niet door verschillen te negeren. Socialevraagstukken.nl. Geraadpleegd op 20 september 2020.
Van Dijk, M. (2020, 5 oktober). Het Digitale Dansgesprek, Let's Talk, Let's Dance: Een inclusieve kijk op het werkveld. [ZOOM]. Nederlandse Dansdagen. Geraadpleegd op 5 oktober 2020.
Nederlandse Inclusiviteits Monitor. (z.d.). Inclusiviteit / Diversiteit. Geraadpleegd op 20 september 2020.
Next Move. (z.d.). About. Geraadpleegd op 20 september 2020.
Oonk, J. (2017). Unload to Upload. Amsterdam, Nederland: it&fb.
Trendrede. (2020). Trendrede 2020. [PDF]. Geraadpleegd op 20 september 2020.

Mijn dank gaat uit naar de dansdocenten die meededen aan het interview/onderzoek voor dit artikel. Dat zijn: Irene van Zeeland (Holland Dance Festival), Joop Oonk (Misiconi) en Isis Geurts (Dans+). Tevens gaat mijn dank uit naar alle mensen die mij tipten via de online discussie in de Danspiratie Facebookgroep.

BIJSCHOLING & OMSCHOLING

We vroegen op Facebook waar dansdocenten meer informatie over willen hebben. Het antwoord was unaniem: bijscholing! Daarom lees je voortaan iedere maand op Dansdocent.nu in de rubriek ‘Bijscholing & Omscholing’ over een aanvullend of alternatief beroep. Zoals pilatesdocent, yogadocent, fysiotherapeut, danstherapeut, oefentherapeut, fotograaf, etc. Wij vertellen je wie jou zijn voorgegaan, waar je de opleidingen kunt volgen en wat het je oplevert. Daarnaast vind je bij de boekentips voldoende inspiratie voor verdieping van je eigen danslessen!