Muziek & het brein: Fun facts en tips voor danslessen met kinderen
Foto van Getty Images.
DANS & HET BREIN | Wat is het effect van muziek op de hersenen? Dat vraag je je als danser vast wel eens af. Hoe kun je als dansdocent een positieve invloed uitoefenen op de prestaties van leerlingen door middel van muziek? En wat heeft het leren van verschillende ritmes voor invloed op de hersenontwikkeling van kinderen? Lees dit artikel voor de antwoorden. En tientallen andere interessante weetjes over muziek en het brein.
“Muziek is niet weg te denken uit mijn leven. Ik luister er de hele dag naar. Als dansdocent vraag ik mij af wat het effect is van muziek op de hersenen. Hoe kun je een positieve invloed uitoefenen op de prestaties van je leerlingen tijdens een dansles door middel van muziek? En wat heeft het leren van verschillende ritmes van muziek voor invloed op de hersenen van kinderen? Is het luisteren naar muziek voldoende of heeft dansen hierin nog een meerwaarde?”
Voor dansdocent Rimke Saan dook ik de wetenschappelijke literatuur in, op zoek naar antwoorden op haar vragen over het effect van muziek op de hersenen. En dan met name in de relatie tot de danslessen die zij aan kinderen geeft. Lees verder voor de antwoorden én waardevolle tips voor jouw danslessen. Psst… Rimke vindt dit artikel SUPER interessant!
Muzikaliteit & het brein
In het boek Musicofilia (2008) beschrijft Oliver Sacks, de beroemde maar inmiddels overleden Amerikaanse psycholoog en hoogleraar neurologie, eigenaardige verhalen van patiënten. Mensen die door hersenletsel hun muzikale vaardigheden zijn kwijtgeraakt, of juist voor het eerst over muzikaliteit beschikken. Ook laat Sacks zien dat mensen met ziektes zoals Parkinson heilzame effecten van muziek ondervinden. Met zijn verhalen geeft hij de lezer een uniek kijkje in de werking van de hersenen in relatie tot muziek, én illustreert hij wat het positieve effect van muziekonderwijs en muziektherapie is op mensen. Dit heeft ook implicaties voor de dansles!
Wat al snel duidelijk wordt bij het lezen van Musicofilia, is dat de vermogens om verschillende aspecten van muziek te herkennen of te produceren los van elkaar bestaan. Denk hierbij aan toonhoogten, timbre, metrum, ritme, melodieën etc. Deze (on)vermogens kunnen zijn aangeboren, maar ook verkregen of verloren door hersenletsel, zoals een beroerte.
Zo herkennen sommige mensen wel ritme, maar geen metrum (maat), en hebben anderen het tegenovergestelde probleem. Er zijn ook mensen die wel ritme en toonhoogten kunnen herkennen, maar geen melodie. Of mensen die prima een melodie kunnen neuriën, maar niet kunnen herkennen, of niet kunnen zeggen welke noot hoger of lager is. Zo zijn er ook mensen die wel toonhoogten in stemmen kunnen onderscheiden, maar niet in muziek. Of wel toonhoogten in muziek kunnen onderscheiden, maar niet in timbre. En er zijn ook mensen die geen normale emotionele reactie (afgrijzen) hebben op onwelluidende muziek. Of die de harmonie in de muziek niet kunnen herkennen, maar wel elk afzonderlijk instrument waarnemen.
Bron: (Julia, 2020).
Hieruit blijkt dat alle verschillende aspecten van muzikaliteit hun eigen neurale basis hebben. Er zijn daarnaast in de hersenen vele niveaus waarop muziek waarnemingen worden geïntegreerd (en vele niveaus waarop de integratie mis kan gaan of in gevaar kan komen). Er is dus nogal wat verschil in hoe mensen muziek beleven! Dat komt doordat mensen niet simpelweg ‘horen’ wat er is. Net zo min als dat ze ‘zien’ waar ze naar kijken.
Grofweg zijn er drie niveau's te onderscheiden waarop geluiden en muziek worden verwerkt: het waarnemen van verschillende frequenties (in het oor), het interpreteren en samenvoegen van de verschillende aspecten van die geluiden (in de hersenen), en het (re)produceren of communiceren van die beleving (door het lichaam) bij het zingen, dansen, of bespelen van een instrument. Wat mensen ‘horen’ is het resultaat van een complex denkproces in de hersenen, dat wordt beïnvloed door zowel hun ervaringen en vaardigheden als door de kwaliteit van hun zintuigen.
Denk bijvoorbeeld aan mensen die slechtziend of kleurenblind zijn; hun beleving van de wereld is al anders dan die van mensen zonder die beperkingen. Zo is dat ook met geluid en muziek! Net zoals sommige mensen gehoorbeschadiging hebben en bepaalde tonen niet meer goed kunnen waarnemen, verschillen de hersenen van mensen onderling zodanig dat hun interpretatie en beleving van wat ze horen wijd uiteenloopt. En wanneer iemand een ritme kan horen, wil dat nog niet zeggen dat die persoon synchroon kan dansen in de dansles. Daar komen weer sociale en motorische vaardigheden om de hoek kijken.
Tip voor de dansles: Als je dansles geeft aan kinderen zul je niet zo snel te maken hebben met mensen met hersenschade (zoals de patiënten van Oliver Sacks). Toch kun je er niet vanuit gaan dat jouw leerlingen horen wat jij hoort, noch de muziek beleven zoals jij dat doet. Daarin spelen bijvoorbeeld ook de mate van muziekonderwijs die iedereen heeft genoten, bekendheid met het type muziek, en emotionele associaties en herinneringen met het specifieke muzieknummer een rol.
Daarom is het waardevol om in de dansles expliciet aandacht aan jouw muziekkeuze te besteden. Bijvoorbeeld door samen naar de muziek te luisteren en deze te bespreken, met name wanneer het gaat om muziek voor de choreografie van een dansvoorstelling. Klap of stamp eerst samen het ritme, zing samen de melodie, en benadruk de accenten (hoort iedereen die wel?). Je kunt ook bespreken welke emotie het oproept bij iedereen: welke beelden komen naar boven in reactie op het muzieknummer? Ga daarna pas samen dansen!
“Voor mij is muzikaliteit een van de belangrijkste dingen waar ik op let. Als je ritme klopt, dan is dat al de helft van je techniek. Want als je het kan zingen, zoals docenten vaak een ritme voorzingen, dan kan je het al half uitvoeren. Ik laat ze daarom echt naar de muziek luisteren om dat bewustzijn te prikkelen. En soms moeten ze het van mij gewoon zingen!”
…
Wil je verder lezen? Log dan in om toegang te krijgen tot de rest van dit artikel!
DANS & HET BREIN
In 2018 verscheen op de persoonlijke blog van hoofdredacteur Jacqueline de Kuijper het artikel ‘Dans is de ultieme braintraining’. Het werd opgepikt en gedeeld door Dans Magazine en ging vervolgens ‘viral’. Het werd meer dan 15.000 keer gelezen en ontving meer dan 7.000 likes via Facebook. Het was dan ook hun meest gelezen artikel van het jaar! Via Dansdocent.nu blijft Jacqueline schrijven over dans & het brein, een onderwerp waar veel interesse voor is.
Jacueline de Kuijper
Danswetenschapper Jacqueline de Kuijper is de oprichter en hoofdredacteur van Dansdocent.nu. Jacqueline studeerde danswetenschappen aan Mills College in Californië. Tijdens haar bachelor aan University College Utrecht studeerde ze zowel theaterwetenschappen als psychologie. Voorheen schreef ze als webredacteur voor Dansmagazine en als dansjournalist voor Cultuurpers. Haar scherpe pen en onderzoekende geest zet ze sinds 2019 in om dansdocenten te inspireren.