Aantal zelfstandigen in de podiumkunsten met 89% toegenomen
Foto van Unsplash.
ONDERZOEK | Dinsdag 14 december werd de Cultuurmonitor gepresenteerd in Tivoli Vredenburg, een nieuw instrument van de Boekmanstichting met daarin de belangrijkste data en trends in de cultuursector. Hieruit blijkt dat er door de coronacrisis een forse terugval is aan cultuurdeelname en de onzekere positie van zzp’ers op culturele arbeidsmarkt aanhoudt. Bij de podiumkunsten is tussen 2010 en 2019 het aantal zelfstandigen met 89 procent toegenomen.
“Kunstenaars hebben zo’n 70 procent van hun omzet verloren. Die omzet was al niet zo hoog, dus dat heeft veel impact. De grote vraag is, op de korte termijn: hoe zorg je dat die zzp’ers ook beter gesteund worden en meer delen in de steun die gegeven wordt [aan culturele instellingen]. Dat is nu echt onvoldoende! En op de lange termijn zul je echt de structuur van de arbeidsmarkt in de culturele sector moeten veranderen. . . . Culturele instellingen onderschrijven de Fair Practice Code, maar het moet ook consequenties hebben in de zin dat je bij ‘goed werkgeverschap’ ook de vraag stelt: Zorg ik ook goed voor mijn freelancers en tijdelijke krachten?”
Aantal zzp’ers neemt toe
De coronacrisis heeft verschillende knelpunten in het systeem van de podiumkunsten en culturele financiering aan het licht gebracht. Vrije producenten zagen de grootste krimp in hun eigen inkomsten en omzet. De kwetsbare positie van de zzp’ers in de podiumkunstensector werd pijnlijk blootgelegd. De 300 miljoen euro noodsteun die aanvankelijk door minister Van Engelshoven voor cultuur werd uitgetrokken, ging vooral naar meerjarig gesubsidieerde instellingen, maar het gewenste ‘trickle down’-effect werd onvoldoende bereikt. Uit onderzoek blijkt juist dat op zzp’ers veel bezuinigd is. In overige deelsectoren kromp de totale omzet minder sterk door de stabiliserende werking van meerjarige subsidies en de ontvangen coronasteun.
De zorg om de flexibilisering van de arbeidsmarkt bestaat al zo’n tien jaar. Dit geldt zeker ook voor de culturele en creatieve sector, waar de gehele arbeidsmarkt sinds 2008 enorm groeit. In 2018 werd 46 procent van de banen in de creatieve industrie door zelfstandigen uitgevoerd, waar dit in 2008 nog een kwart was. Het aantal zelfstandigen steeg tussen 2010 en 2019 het sterkst in de deelsector kunsten en cultureel erfgoed. Echter, terwijl het aantal zelfstandigen hard groeit, doet het aantal banen dat niet. Bij de uitvoerende beroepen binnen de beoefening van podiumkunsten is tussen 2010 en 2019 zelfs te zien dat het aantal banen met 11 procent afnam terwijl het aantal zelfstandigen met 89 procent toenam. Ook groeit het aantal vrijwilligers en stagiaires binnen de podiumkunsten sinds 2005 gestaag.
Terugval cultuurdeelname
De effecten van de coronacrisis op cultuurdeelname voor de langere termijn zijn nog moeilijk in te schatten, maar voor 2020 en 2021 wordt een forse terugval vastgesteld. Waar in 2018 nog bijna driekwart van de Nederlanders wel eens een bezoek bracht aan de podiumkunsten, is dat in 2020 nog niet eens de helft. Het filmbezoek is met 23 procentpunt afgenomen, beeldende kunst met 18 procentpunt en erfgoed met 19 procentpunt. Met de aanhoudende beperkingen moet ook voor 2021 een sterke achteruitgang van het cultuurbezoek worden verwacht. Het verlies voor de culturele en creatieve sector wordt voor 2020 geschat op 2,6 miljard euro. De cultuurbeoefening - al dan niet vanuit huis - is gelukkig veel minder sterk afgenomen!
Nieuw: Landelijke Cultuurmonitor
De Cultuurmonitor is een nieuwe online tool door en voor de culturele sector In gesprek met het veld verzamelen en analyseren onderzoekers van de Boekmanstichting gedurende het jaar data over verschillende culturele domeinen en signaleren aan de hand daarvan belangrijke onderwerpen. Dit jaar is de website vernieuwd met analyses en een visueel dashboard dat verzamelde data voor gebruikers toegankelijk gemaakt (vorig jaar werd de pilot gepresenteerd). Met een aantal themarapportages worden overkoepelende trends uitgelicht. Met deze tool zal de Boekmanstichting de komende jaren ook de langdurige effecten van de coronapandemie op de sector monitoren. Het gaat om grote vragen als: Wat zijn de consequenties van het inkomstenverlies voor de werkgelegenheid in de sector?
Op 14 december werden de belangrijkste ontwikkelingen gepresenteerd tijdens een livestream vanuit Tivoli Vredenburg - zie de video hieronder. Moderator Fadoua Alaoui ging in gesprek met Jolanda Spoel (directeur Bijlmer Parktheater), Sjoerd Feitsma (directeur Platform ACCT), Viktorien van Hulst (directeur Fonds Podiumkunsten), Derk de Geus (voorzitter Dutch Games Association), Janice Deul (fashion- & cultuuractivist, curator, journalist) en Trilce Navarrete (Lecturer Erasmus School of History, Culture and Communication) over de actuele ontwikkelingen in de sector.
Bronnen
Alaoui, F. [ Boekmanstichting]. (2021, 14 december). Presentatie Cultuurmonitor 2021 [video]. Youtube. Geraadpleegd op 16 december 2021.
Entertainment Business. (2021, 14 december). Cultuurmonitor 2021: coronapandemie zorgt voor verlies van 2,6 miljard euro. EntertainmentBusiness.nl. Geraadpleegd op 16 december 2021.
Boekmanstichting. (2021). Forse terugval cultuurdeelname en aanhoudende precaire positie zzp’ers op culturele arbeidsmarkt. Conclusies uit de Cultuurmonitor 2021 [persbericht]. Geraadpleegd op 16 december 2021.
Van Haeren, M. (2021, 9 december). Domein Theater. Cultuurmonitor.nl. Geraadpleegd op 16 december 2021.